Нағыз киноман үшін сүйікті картинасы түсірілген орынды тамашалау - үлкен бақыт. Бұндай адамдар фильм түсірілген жерді өз көзімен көріп қана қоймай, кейіпкер образына да кіріп кетеді. Біле берсеңіз, бұрынғы кино алаңдарын кез келген еуропалық астанадан тауып алуға болады. Әр адам Гарри Поттердің немесе Періштелер мен Шайтандардың аяқ басқан көшеге саяхаттап қайта алады.

«Код да Винчи», Париж бен Шотландия. Дэн Браунның «Код да Винчиге» табынушыларына Парижде кино түсірілген жерлерге арнайы экскурсия ұйымдастырылған. Ол кино түсірілімдерінің басым бөлігі өткен Луврден басталады. Топ келісім қағазды еш қиындықсыз ала алады (өйткені мұражай әр түсірілім күніне 30 мың еуро алып отырған), алайда рұқсаттама Луврдың келушілеріне жабық күндер де бар: сейсенбі және тек түнгі уақытта күшіне енеді.

Фильмде «Мона Лиза» суретінің тек көшірмесі қолданылған, өйткені мұражай оның түп нұсқасына жарық түсіруші құрылғыларды жақындатуға рұқсат бермеген. Сондай-ақ түсірілімдер Нотр-дам-де-Лорет (Notre-Dame-de-Lorette) және Сен-Сюльпис (Saint-Sulpice) шіркеулерінің жанында, Вандом алаңында, фильм бойынша басты кейіпкер Роберт Лэнгдонның тоқтаған Ritz қонақүйінде жүргізілген.

Түсірілімдер сондай-ақ Шотландияда да өтті. XV ғ. көрікті ортағасырлық Росслин (Rosslyn) атты кішкентай шіркеу кино шыққаннан кейін саяхатшылар арасында танымал болып кетті.

«Періштелер мен шайтандар», Рим. Ватикан «Код да Винчи» кітабы мен киносын сынап тастайды, алайда бұл фильмнің жалғасы болған «Періштелер мен шайтандарды» Римде түсіруге кедергі болмайды. Бірақ бәрі де жеңіл түспейді. Түсірілім тобына әр кезде белгілі жерлерді түсіруге «байқаусыз» кедергі келтіріліп не мүлдем түсіруге тыйым салынып отырды. Сонда да біз фильмде Пьяцца дель Пополоны, Пьяцца Навонаны, Рим көшелері мен атақты көпірі бар Қасиетті Періштенің сарайын (Castel Sant'Angelo) көре аламыз. Тас қараңғыда көзге көрінуі үшін көпірдегі періштенің әр мүсініне жарық беріп отыру керек болды.

Түсірілім алаңдарына көптеп саяхатшылар мен жай ғана көрушілер келіп жатты, алайда айқай-шу фильмнің атмосферасына тек пайдасын әкелді, өйткені сюжет бойынша көрермен алаңдап отыру керек – анау-мынау емес, Ватиканға бомба қойылған...

Маңызды көріністердің бірі өткен Төрт Өзен Фонтаны түсірілім кезінде қайта өңдеуде еді. Ақыр аяғы оны және де Қасиетті Петрдың алаңын Лос-Анджелестегі павильонда қолмен жасап шығуға тура келді.

«Гарри Поттер», Ұлыбритания. Барлығына таныс поттериана, жеңіп шыққан бала туралы сага, Ұлыбританияда түсірілген. Зәулім әрі ортағасырлық Джоан Роулингтің әлемін айнытпай көрсетіп бере алды. Негізгі түсірілімдер Оксфорд университетінде өткен. Сәйкестік емес пе?

1525 жылы құрылған Оксфордтың ең аристократиялық Крайстчёрч (Christchurch) колледжінің негізгі залы Хогвартстың Үлкен залына айналды. Кейіпкерлер жиі баратын кітапхана герцог Хамфридің Бодлиан кітапханасында, ал дәріхана болса, дін ілімі мектебінде түсірілген.

Қара сиқыр мен магия мектебінің сыртқы бейнесінің прототипі Шотландияның оңтүстігінде орналасқан Элнвик (Alnwick) сарайы болды. Ол 700 жылдан астам Нортумберленд герцогтерінің иелігінде. Әрине, кино түсірушілер кейін оны компьютерлік графика арқылы одан да сұсты етіп көрсетті.

Глостер кафедралдық соборы фильмде сарай дәліздері мен мектептің тағы да бір прототипіне айналды. Оның готикалық архитектурасы әлі күнге дейін әлемдегі ең үздік болып саналады. XI ғ. тұрғызылған ол кейбір ағылшын корольдерінің тәж кигізу мен жерлеу рәсімдері өтетін жерге айналады.

Басқа көріністер Готлендте, Йоркшир графтығында, Лэкок ауылында және Даремдегі норманндық соборында түсірілген. Гарри Поттер содан алты рет оқуға аттанатын King`s Cross вокзалы расында Лондонда бар екен, тек түсірілмдер 9, 10 емес, 4-ші және 5-ші платформалар арасында жүргізілген.

«Турист», Венеция. Жақында шыққан «Турист» фильмі бізге қауіпті, батыл, бірақ сонда да романтикалық жаңа Венецияны алдымызға әкелді. Қала әкімшілігі түсірілімдерге қуана-қуана келісім берген. Түсірілім тобын Сан-Марко алаңында да, Пегги Гуггенхайм мұражайында да, Арсенал мен Венецияның басқа да көрікті жерлерінде кездестіруге болатын.

Фильм бойынша Анджелина Джоли мен Джонни Депптің кейіпкерлері бес жұлдыздық сәулетті Danieli қонақүйіне түседі, онда өз кезінде Хемингуэй тоқтаған, алайда түсірілім тобы онда тек бірінші қабатында кей көріністерді түсіреді. Ал қонақүй бөлмесінің өзі Гранд-каналдағы Palazzo Pisani Moretta-да жасалады. Неге? Басты кейіпкерлердің романтикалық сүйісуі түсірілген керемет дәстүрлі венециандық балконға шығу үшін.

Бал залының интерьеры 1308 жылы қаланған итальяндық мектеп Scuola Grande della Misericordia-да түсірілген. Бірнеше апта бойы түсіруші топ үлкен залды әшекейлеп, оған қажетті салтанатын беріп отырған. Тіпті мезонин мен балкон салдыруға мәжбүр болған.

«Вики Кристина Барселона», Каталония. Келесі аялдама – Барселона мен Вуди Алленнің «Вики Кристина Барселона» фильмі. Қала билеушілері мен Каталония үкіметі атақты режиссердің түсірілімдеріне бір жарым миллион еуро бөледі, бұл қала тұрғындарының наразылығын тудырады. Өйткені мұндай ақшаға көптеген испан режиссерлері де лайық, алайда биліктегілер Вуди Аллен саяхатшыларға қаланы жақсырақ «жарнамалап» береді деп есептеген. Дегенмен, олар қалыс қалмады.
Режиссер ерекшеленуге тырыспай, көбінесе Гауди архитектурасын құрайтын бүкіл танымал көз тартарлық орындарды түсірді. Оған аяқталмаған Саграда Фамилиа (Sagrada Familia), Мила үйі (Casa Mila) немесе басқа атауы Ла Педрера (La Pedrera), Ла Рамбла көшесі, Тибидабо тауындағы ойын-сауық паркі (1901 жылы құрылған), Сант-Пау (Sant Pau) ауруханасы жатады. Басты кейіпкерлер «Төрт мысық» (Els Quatre Gats) кафесінде танысады. Готикалық кварталдағы өте богемдік орын. Әрқашан да жанында суретке түсушілер мен тілек тілеушілер толып жүретін мозаикалық саламандр-фонтанында Вики мен Хуан-Антонионың кездесуі өтеді.
Фильмде біз Барселонаға Монжуик пен Тибидабо тауларына тамсанып, белгісіз Гаудиді – қазірде Барселона университетіне тиесілі қақпасында айдаһары бар Гуэль мекенін көре аламыз. Сондай-ақ фильмде солтүстік жағалаудағы кішігірім Овьедо мен Авила қалаларын байқауға болады.

Вуди Аллен үшін бұл фильм қалаға деген махаббатын білдіру еді. Режиссер мұндай оқиға тек Барселона немесе Парижде болуы мүмкін деген еді. Айтпақшы, режиссер биылғы жылы кино түсіру үшін Римге кетті, ал келесі жылы түсірілім қаласы Мюнхен болмақ.

Еуропалық кино алаңдарын әлі ұзақ тізе беруге болады: Прага мен «Нарния Хроникалары», Рим мен «Американдықтағы» тыныш ауылдар, «Парфюмердегі» Парижге айналған Барселонаның готикалық кварталдары, Борн жайлы сага түсірілген Берлин, Мадрид, Турин және де аты айтып тұрғандай, жаңадан шыққан «Түн жарымдағы Париж». Бұл фильмдер бізді Еуропаның ең әдемі қалаларына өзгеше қырынан көз салғызып, олармен байланысты тамаша естеліктерді жаңғыртуға мүмкіндік береді.

"ChasKor", аударған Айжан Кәрібаева

Биылғы күз алматылықтарға Халықаралық Цирк Фестивалінен кейін тағы бір мейрам сыйлады. Әлемдік Қуыршақтар Карнавалы биыл екінші рет өткізіліп жатыр, шараға Румыния, Израиль, Франция, Түркия, Индонезия, Венесуэла, Ресей, Литва, АҚШ, Испания, Жапония сынды әлемнің 28 елінен қуыршақтар мен әртістер жиналып отыр. Балалар мен үлкендерге бірдей қуаныш әкелген Әлемдік Қуыршақтар Карнавалының ашылу салтанатына «Екпін» журналистері барып қайтқан еді.

Бұл жылы үлкендер мен кішкентайлар бір апта бойы 28 елдің 33 қойылымы мен көше шерулерін Ғ.Мүсірепов, АRТиШОК театрларының алаңында, консерваторияның Үлкен залында, Алмалы ОСО-да, Орталық мәдениет және демалыс саябағының алаңынан тамашалай алады.

Екінші Әлемдік Қуыршақтар Карнавалында бірнеше әлемдік фестивальдердің жеңімпаздары атанған: «Капричио двойной со сливками» (Ресей), «Холстомер» (Белорусия), «Недотепа из Вертепа» (Украина) мен «Любовь к трем апельсинам» (Болгария) қойылымдары сахналанады. Сондай-ақ «тірі қойылымдардан» бөлек Т.Жүргенов атындағы Академияда күнделікті видео бағдарламаларды тамашалап, Оқушылар сарайынан қуыршақтар көрмесін көру мүмкіндігі бар.

Алматы Мемлекеттік қуыршақ театрының әртістері:

- Биыл екінші рет өтіп жатқан Әлемдік Қуыршақтар Карнавалына екі жыл қатарынан қатысып келеміз. Балаларға шат-күлкі сыйлап, көңілдерін көтеретін осындай қызықты мамандықта қызмет етіп келе жатқанымызға 25 жыл болды.

Джими Каар, Индонезия:

- Мен негізі музыкантпын. Бүкіл әлем елдерін шарлап жүріп, қойылымдарымды қоямын. Алматыға бірінші рет келуім. Өте ұнап жатыр. Әсіресе адамдары өте мейірімді екен. Қуыршақтар Карнавалына қатысып жатқаныма өте қуаныштымын.

Эвангелия, Греция:

- Мен заманауи өнердің бірі - адамға аудио-визуалды әсер ететін перфоманс қойылымдарын қоямын. Мына қарт әйелдің есімі Лимония. Ол адамдарға жақсылық сыйлайтын адам. Лимония жайында толығырақ білгіңіз келсе, біздің қойылым 25 қыркүйек күні ARTиШок театрында болады.

Хардрис Мароу, АҚШ:

- Менің қолымдағы абстракция-құс. Өзімнің жұмысым - осындай батпырауықтарды аспанға ұшыру. Оларды көкте қалықтата отырып, неше түрлі қойылымдар қоямын. АҚШ-тың Колорадо штатында "Спартак" паркінде жұмыс істеймін. Алматыға бірінші рет келуім.

Арбаттағы шеруден кейін көрермендер мен қуыршақтар бірігіп, Ғ.Мүсірепов атындағы ҚМА балалар мен жасөспірімдер театрына қарай аяңдады. Олар тек өздерінің көңілін көтеріп қоймай, жолда кездескен басқа адамдарды да таң қалдырумен болды.

Кейін карнавал театр алдындағы алаңға көшті. Бұл жерде карнавалдың салтанатты ашылуы мен ұйымдастырушылар дайындаған концерт өтті.

23-30 қыркүйек аралығында өтетін 2-ші Әлемдік Қуыршақтар Карнавалының бағдарламасы.

Билет: Ғ.Мүсірепов, ARTиШок театрларының және Меломан дүкендер жүйесі мен Арбаттағы кассалардан сатып алуға болады.

Анықтама телефондары: +7 (727) 390-47-74

Материалды дайындаған: Айжан Кәрібаева,

Айнұр Ракишева

«Екпін» журналында жаңа айдар. Бұл айдарда кітапсүйер қауым өзінің ең сүйікті, ең маңызды деген кітаптары жайында әңгімелейді. Жаңа айдардың бірінші қонағы — әдебиет әлемін кішкентай кезінен шарлап жүрген экономист, математик, әрі блогшы Бауржан Бектемір.

Бауржан 2009 жылы Гарвард университетін «Математика» мамандығы бойынша бітірген, қосымша мамандығы — «Италоведение». Бірнеше жылдай «Самұрық-Қазына» ҰӘҚ-да экономист болып қызмет жасаған. Кейін Экономикалық зерттеулер институтында директор қызметінде болды. Биылғы жылдың тамыз айында Бауржан Чикаго университетінің магистратура бағдарламасы бойынша оқуын бастады.

Қай кезде болмасын, ұстаздарым білікті еді. Алғаш ұстаздарым туған тәтелерім: біреуі — математик, екіншісі — орыс тілі мен әдебиет пәнінің мұғалімдері. 4 жасымнан бастап біреуі санауды, екіншісі әріп тануды үйретті десем де болады. Содан көп кітап оқитынмын — анам «Классиктер мен қазіргі заман жазушылары» атты серияның кітаптарына жазылған-тын, тәтелерімде де үлкен кітапхана болды. Жақсы көретін әңгімелерім — О. Генри мен Сетон-Томпсон, романдардан — Жюль Верн, Генри Хаггард пен Альфред Шклярскидің «Томек Вильмовскидің басынан өткендері» еді, сол кезде түрлі ертегілер, аңыз-әфсаналарға деген махаббатым да оянды. Бала кезімде өзіммен үнемі алып жүрген кітабым Н. Кунның редакциялауымен басылған «Ежелгі Грецияның мифтері мен аңыздары» еді. Қазірдің өзінде үйдегі кішкентай кітапханамда түрлі елдердің ертегі, миф, аңыздар топтамасы мен мифология зерттеулеріне арналған бөлек сөре бар.

Жоғарғы сыныптарда бос уақытымды математикаға арнадым, сол кезде олимпиадаларға дайындалуға тура келді, ал көркем әдебиеттен жеңіл фэнтезиді оқитынмын. Содан бері сүйікті кітаптардың бірі — Дж. Р. Р. Толкиенның «Сильмариллионы». 11 сыныпта осы жазушының шығармашылығына арналған бір форумда тіркелгенім бар, сонда осы кісінің әлемнің түкпір-түкпірінен жиналған табынушыларымен таныстым. Қазақстанда жазушының ағылшын тіліндегі кітабын тауып алсам ба деген ой келді, сонда бір пайдаланушы тоз-тозы шыққан классикалық баспадағы әдемі мұқабасы бар «Сильмариллионды» маған жіберген болатын.

Ал «шын беріліп» кітап оқу университетте басталды. Бірде кафеде студент қызбен әңгімелесіп, орыс тілін білетінімді айтқан едім, сонда ол маған: «Қандай тамаша, «Мастер мен Маргаританы» түпнұсқада оқыған боларсың!». Мен ұялып қалдым да, бірден бір түннің ішінде осы романды оқып шықтым. Романдағы ең сүйікті кейіпкер — Кот Бегемот, ал Булгаковтың шығармашылығымен енді ғана толықтай таныспын деп айта аламын. Екінші курста, бақытыма орай, шетел тіліндегі әдебиет пен қостілділік тақырыбындағы курстан өткен едім. Осы курсты оқыған профессор (тағы бір ұстазым) кітаптарды қалай оқу керек екенін ашып түсіндірді. Сол семестр кезінде мен Набоков, Хорхе Луис Борхес, Кафка мен басқалардың алғаш кітаптарын оқып тауыстым. Қорытынды жұмысым Набоковтың «Лолитаны» аударғандығы жайында еді. Бірақ Набоковтың сүйікті романы ретінде «Бозарған алауды» атар едім, бұл менің ағылшын тілінде алғаш басынан аяғына дейін оқып шыққан кітабым еді.

Набоковты (және басқа да бетке ұстар шығармаларды) қалай оқу керек екенін автордың өзі дұрыс айтқан еді: «Кітапты оқуға болмайды, оны тек қайта оқуға немесе қайта-қайта оқуға ғана болады», сонымен қатар, «Ең бастысы — cтиль мен құрылым, үлкен идеялар — бос сандырақ».

Тізімімдегі келесі кітап — Франц Кафканың «Басқаға айналуы». Оны профессорым мен жақсы танысымның кеңесімен оқыдым. Әдеби сыншылар бұл туындыны ең көп талқылайды. Оның жүзден аса талдаулары бар, алайда, маған шетел әдебиетіне арналған бірсыпыра лекциялардың ішінде осы шығармаға пікір білдірген Набоковтың талдауы жақын.

Оған қоса, мен ХХ ғасырдағы француз әдебиетін жақсы көремін: Альбер Камю, Антуан Сен-Экзюпери, Жан-Поль Сартр, Борис Виан... бірақ осының басты өкілі ретінде мен үшін Андре Жид ерекше болып қала береді. Бұл автормен таныстығым «Жер тағамдары» кітабынан басталды, бұл шығармада поэзия да, проза да орын тапқан. Иә, бұл менің ең сүйікті кітаптарымның бірі.

Университет кездерінен бастап итальян тілі мен әдебиеті ерекше ұнайды. Әдеби талғамыма да итальян тілінің оқытушылары үлкен әсерін жасады, оған қоса, бір семестрімді Болонья университетінде өткіздім.

Данте мен Бокаччоның шығармалары, Умберто Эко мен Кальвиноның романдары, Леопарди немесе Монтале өлеңдері, Дарио Фо мен Пиранделло нобель лауреаттары арасынан таңдау жасайын десем, қиналып тұрмын, сонда да ең сүйіктісі — Луиджи Пиранделлоның «Алты кейіпкер авторды іздеуде». Драматургтың өзі 1934 жылы «сахна мен драматургиялық өнерді жандандыруда шығармашылық батылдық пен бейнелеу үшін» әдеби сыйға ие болды. Ондағы тұлғалар: кейіпкер мен актерлер, көрермен залына кіріп кететін режиссердің өзі де бар. Бақытыма орай, Болоньяда бұл пьесаның қойлымын тамашалап көрдім.

Тізімімдегі тағы бір кітап — сүйікті десем, сүйікті емес, алайда, өмірімнің бір кезінде зор әсерін тигізген. Бұл шығарманы университетті бітіріп, қайтар жолда ұшақта бастадым, ал аяқ жағын пойызда келе жатып Астана мен Алматының арасында оқып шықтым. Кітаптың бастапқы беттерінде осы «бар болудың төзгісіз жеңілдігі», проблемамыздың бос, түкке тұрғысыз екені туралы баяндалады, мәселенің шешімдерін айғақтайды, кітап қадам жасаудан сескенбеуге, бір орында тұрмауға үйретеді. Бұл кітап қажет уақытында қолыма түсті деп ойлаймын, алайда Кундераның басқа да роман, эсселері маған қатты ұнайды.

Дәл қазір мен «Шетел әдебиеті бойынша лекциялар» мен Набоков талқылаған романдардың бірі Прусттың — «Сван бағытымен» шығармасын оқудамын. Кейін оқимын деген кітаптарым: Диккенстің «Суық үйі» мен Джейн Остиннің «Мэнсфилд-паркі». Әзірге «Улиссті» оқитындай жағдайым жоқ — Джойсты ағылшынша оқығым келеді, ал бұл романды тауысу үшін уақыт керек. Пруст пен Набоковты «қағаз нұсқасында», ал Диккенс пен Остинді компьютерден оқуға тура келеді. Электронды кітап құрылғысы, өкінішке қарай, жақында сынып қалған.

Ендігі кезекте университеттің үлкен кітапханасына қол жеткізіп, алдыма қойған жоспарымды орындаймын деп жүрмін. Goodreads.com сайтында «Book challenge» деген қызықты нәрсе бар, биылғы жылдың жоспары — аптасына бір кітаптан. Есептеу кезінде тек қана көркем әдебиет немесе әдеби сын мен әлем халықтарының аңыздары сынды туындыларды санағанды жөн көремін. Алайда, оқуыма байланысты көптеген кәсіби мамандырылған әдебиеттерді оқуға тура келеді деп қорқамын. Онысын көре жатармыз.

© Екпін

Әрбір қыз бала кішкентай кезінде қуыршақ ойнап, оларға киім тігуге әуес болған шығар. Өзім қуыршақтарға киім тіккенді ерекше ұнататынмын. Қуыршақ көбімізге балалық шағымызды еске салғанымен, бұл әдемі ойыншықтардан коллекция жасап жүрген ересек адамдар да бар екен. Оған дәлел — Алматы қаласында басталған «Куклы’KZ» қуыршақтар көрмесі. Бұл көрменің ашылуын көп күткен мен «Оқушылар сарайына» жол тарттым.

«Куклы’KZ» — бұл жеке авторлардың қуыршақтар көрмесі. Мұнда Қазақстан мен ТМД елдерінің шеберлері жасаған неше түрлі қуыршақтарды кездестіре аласыз. Тіпті өзіміздің қазақстандық алғашқы биші, әнші қуыршақтарымыз "Bal-bala"-да бұл көрменің төрінде тұр.

Қала күні мейрамы аясында ұйымдастырылып жатқан көрменің басты мақсаты - елімізде осы бағыттағы өнерді көпшілікке таныстырып, халықтың оған деген қызығушылығын арттыру болып табылады.

Көрмедегі қуыршақтардың көбін жас авторлар жасаған. Олардың бұл өнерге бет бұрғандарына не бары 1-2 жылдың аясы болған. Солардың арасында қазақтың ұлттық киімдерін киген қуыршақтардың жанында отырған үлкен кісіге көзім түсті. Есімі Лидия Голышева екен, оған жақындап, сөзге тарттым.

- Қуыршақ жасауды қашан бастадыңыз?

- Мен 1993 жылдан бастап қуыршақтарға киім тігумен айналысып келемін. Коллекциямда тұрған ағаштан жасалған қуыршақ - менің ең алғашқы қуыршағым.

- Қуыршақтар жасауға не түрткі болды?

- Кезінде «Ұлттық киімдер дайындау» ательесінің лабораториясында қызмет атқарған болатынмын. Кеңес Одағы күйрегеннен соң еліміздегі көптеген кәсіпорындардың жұмысы тоқтап қалды. Соның ішінде біздің де. Сол уақытта басшылық қазақстандық қуыршақтар жасау туралы ұсыныс жасады. Маған бұл ұсыныс ұнап, қуыршақтар жасауды қолға алдым. Алғашқы қуыршағымды домалақ формадағы ағаш, тірек және сымнан мүсінін жасап, қазақтың ұлттық киімін кигізіп, дүниеге алып келдім. Ол қуыршақтарды сатып алушылар да көп болды. Ағаштан жасалған қуыршақтарды 2005 жылға дейін жасап келдім. Одан кейін ағаштан қуыршақтың денесін жасайтын шеберлердің жұмысы біраз көңілімізден шықпай, Қытайдан «ұлттық қуыршақтар» деген атаумен көрмеде тұрған пластмасса қуыршақтарға тапсырыс беретін болдық. Оларды алып келгеннен кейін мен оларға неше түрлі ұлттық киімдер тігемін.

Одан әрі көрмені аралап жүріп, кемпірқосақтың жеті түсін өзінше сәйкестендіре білген шебер Наталья Гулаяның жұмсақ ойыншықтарына көзім түсті. Сөйтіп одан бұл өнерге қалай келгендігі туралы сұрадым.

- Қуыршақты әрбір қыз бала секілді кішкентайымнан жақсы көремін. Ол кездері дайын қуыршақтарға киім тігіп, солардың киімдерін безендіретін болсам, өткен жылдан бастап өзім қуыршақтар тігуді бастадым. Бүгінгі коллекциямдағы қуыршақтардың бәрі Декоративті өнер академиясында білім алып шыққаннан кейінгі бір жыл ішінде жасаған еңбегімнің жемісі.

Көрерменнің көзін өз сұлулығымен жаулап, нәзіктігімен баурап алатын бұл көрмеде екі бикеш бар. Олардың авторы Алена Баранчикова.

- Қуыршақ жасаумен айналысқаныма 1 жылдай болып қалды. Өзіме нәзік образдар ұнайды. Адамның санасына қорқыныш сезімін ұялататын қуыршақтар жасағанды ұнатпаймын. Сондықтан өзімнің жасаған әрбір қуыршағыма бар махаббатымды саламын. Қуыршақ жасаудың өзі де үлкен өнер. Өйткені кез келген адамның жасаған қуыршағын көпшілік ұната бермейді. Оған да бар жандүниеңді салып жасау керек. Менің ойыма бір қуыршақтың образы келгенде пластикті алып, бетін, одан кейін денесін жасаймын. Сол кезде ол қуыршаққа «жан» бітеді десе де болады. Себебі сол дайын қуыршақтың бет-әлпетін саларда, шашын жасарда олар саған өздері шашының түсі, көзінің түсі, не ернінің түсі қандай екенін қалайтындығын айтып тұратын секілді. Содан біртіндеп киім тіге бастаймын. Бұрын болашақта қуыршақ жасаумен айналысамын деген ой басыма кіріп те шықпаған екен. Бүгінде бұл өмірімнің мәні секілді.Не үшін екендігін түсіндіре алмаймын, бірақ қуыршақ жасаған маған өте қатты ұнайды.

Әдемі қонжықтар, қояндар, періштелер мен жүректер... Бұның барлығын қуыршақтар жасау әлеміне енді қадам басып келе жатқан Дарья Буденнаяның коллекциясынан көре аласыздар.

- Бұл жұмсақ ойыншықтардың барлығы өз қиялымның жемісі. Мен адамдарға қуаныш сыйлағанды жақсы көргендіктен, қуыршақтарымның әрбірін үлкен махаббатпен жасаймын. Сондықтан да бұлардың қайсысын қолыңа алсаң да көңіліңе жылулық ұялатады.

Қуыршақ шеберлерінің өнімдері арасынан еліміздің белгілі дизайнерлер киімін киген қуыршақтарды да кездестірдім. Мысалы, мына қуыршақ киімінің дизайнын Аида Кауменова жасаған.

Әйелдерге арналға LaRiya брендінің негізін қалаушы, белгілі қазақстандық дизайнер Лария Джакембаеваның дизайнымен тігілген көйлекті киген қуыршақ.

Сондай-ақ бұл көрмеден «Алиса ғажайыптар әлемінде» фильміндегі Джонни Депп сомдаған Тэррант Хайттопты (Шляпник) да кездестірдім. Сол бадырайған жап-жасыл көздер, қанық қызылсары шаш пен шляпа жасауға арналған барлық құрал-саймандары жинақталған әдемі киімі...

Көрме сәрсенбіде басталып, осы апта соңына дейін жалғасады.

Адресі: Достық к. 114, «Оқушылар сарайы»

Материалды дайындаған: Айнұр Ракишева

Фото автордікі

Достар, «Аптаның қызықты материалдары» айдары жазғы демалыстан шығып, отандық БАҚтың мәдениет тақырыбында қозғаған мақалаларымен таныстыруға дайын.

МҮСІРЕПОВ КЕНЕСАРЫНЫ НЕГЕ ҰНАТПАДЫ, ҰЛПАНДЫ ҚАЛАЙ АСҚАҚТАТТЫ?

Соңғы кездері арыстар тобы, алыптар тобы деген тіркестер айтылмайтын болып кетті. Бара-бара олардың атын да ұмытып кететін түріміз бар. Осындай жағдайда алыптар тобының белді өкілі Ғабит Мүсіреповтің көлемі 1000 беттен асатын, іші-сырты қалың, әдемі тысталған көркем шығармалар жинағы «ҚазАқпарат» баспасынан жарық көрді. «Мәдениет» телеарнасының «Халық сөзінен» қолдау тапқан жобасында белгілі әдебиеттанушы, ғалым – Талапбек Әкім мен филология ғылымдарының кандидаты, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ доценті Сәлима Қалқабаева осы кітап жайында төмендегіше әңгіме өрбітті (жалғасы).

Маржан ЕРШУ, ақын: Менің қырсық бір мінезім бар...

- ТҮРКСОЙ тарапынан татардың ұлы ақыны Ғабдолла Тоқайдың туғанына 125 жыл толуына орай 2011 жыл - «Ғабдолла Тоқай жылы» болып жарияланды. Өзің де Тоқай өлеңдерін қазақша сөйлеттің. Әңгімені осыдан бастасақ...

- 2010 жылы ТҮРКСОЙ-дың ұйым­дастыруымен Кипрде өткен Қорқыт ата тақырыбына арналған симпозиумге қатысып, «Ақындардың арғы атасы - Қорқыт» тақырыбында баяндама жасадым. Сол шара кезінде ТҮРКСОЙ-дың басшысы Дүйсен Қасейінов келер жылды татардың ұлы ақынына арнап отырғандарын айта келіп, осыған орай Тоқайдың өлеңдерін қазақшаға аударуға ұсыныс білдірді. Тоқайдың өлеңін кезінде Жақан Сыздықов, Қадыр Мырза Әли секілді үлкен ақындарымыз аударған. Қазақшаға аударылмаған өлеңі де қалмаған болуы керек. Қайталап аудара бергенде не болады деп едім, Дүйсен аға: «Бұл ойың дұрыс емес. Ұлы ақындар айналып тұрған жарық шам іспетті. Әр ұрпақ оның шы­ғар­маларына өз көзқарасымен келеді. Сондықтан ойланып көр дегесін Тоқайдың оншақты өлеңін аудардым. Бұл ТҮРКСОЙ-дың тапсырмасы болған соң, Жақан Сыздықовтың, Қадыр Мырза Әлидің аудармаларымен қоса өз аудармамды да бір папкаға жинастырып тапсырдым. Ондағылар бұл өлеңдерді Татарстанға жібереміз деді (жалғасы).

АҚЫННЫҢ АҢСАҒАН БІР ТОЙЫ НЕГЕ ӨЗ ДЕҢГЕЙІНДЕ АТАЛЫП ӨТПЕДІ?

Салтанат АЙБЕРГЕНОВА:
«Айбергенов әлемі» журналының бас редакторы, ақынның қызы:
Қолдау жағына келсеңіз, шынында да мен тойды жалғыз өткіздім деп айтпаймын. Елемей жатқан елдің арасында қолдаушы азаматтар болды. Жазушылар одағы да мектеп оқушылары арасында  ақын өлеңдерін жаттаудан өткен байқауға демеушілік етті. Әкемнің шығармашылығын сыйлап, бағалаған адамдардың барлығына алғысым шексіз, Мен емес, әруақ риза болсын. Сондай-ақ өзім болмасам, жаны ашитын тағы ешкім жоқ. Бұл атақ-даңқ үшін жасалып жатқан дүние емес. Тіпті Төлеген Айбергенов менің әкем болғандығынан да емес. Өзім филолог болған соң, әкеме тек әке ретінде  емес, мамандық тұрғысынан да қараймын. Шығармашылығын қатты бағалаймын. Егер тіпті ол кісі әкем болмай, бөтен адам болса да, мен бәрібір Айбергеновтің шығармашылығы үшін жүгірер едім. Екінші жағынан, 30 жылдан бері мұғалім болып, ұрпақ тәрбиелеп отырған адамдармыз ғой (толығымен).

СУРЕТКЕРДІҢ СОҢҒЫ САПАРЫ: АҢЫЗЫ МЕН АҚИҚАТЫ

...Оралхан десе, бізге оқшау өлім елестейді. Қыранша қалықтап, зеңгір көкпен таласып, бұлтқа найзадай шаншылған, шыңын қасат қар ақсіреу кіреукесімен қасаттап тастаған Мұз­тауының шыңында кербұғыдай кербез қалпында өз биігінен титтей де төмендемеген нағыз қы­ранның өр өлімі...

Әдетте, адам қасыңда, күнде көз алдыңда жүр­гендіктен бе, бір-бірінің қадірін, бағасын түсіне бермейді. Ертең көзден ғайып болып, жаныңнан мәңгілікке жырақтаған кезде әрбір сөзіне мән беріп, ой төркінін түсініп, «аһ» ұрады. Бұл – жер басып жүрген әр пенденің ежелден келе жатқан әдеті.

1993 жылдың сол бір көктемі... Мамыр айы­ның мамыражай күндерінің бірінде қазақстандық делегация Үндістанға аттанып кетті. Бір топ қа­ламгерлер талай суреткердің арманы болған Тәж-Махал табалдырығынатабан тигізіп еді... Бұл – мамыр айының 15 жұлдызы, сағат таңертеңгі 11-12-лердің кезі, күн сенбі болатын.

Алпысбай ШЫМЫРБАЙ, жазушы:

– Махаббаттың мәңгілік ақ күмбезі – ұлы Тәж-Махалды көріп аса таңғалып, «Бұл өзі бүкіл түркі ұрпағының келіп тағзым ететін қасиетті орны екен» деген тебіренісі әлі есімде. Сонда өзін «Мен Бабырдың ұрпағымын!» – деп таныстырып, көкірегіне ерекше бір күй толып еді... (толығымен)

Домбыра PARTY

«Нұржол» саяжолында бейсенбі сайын жиналып, ән шырқап, күй тартып, жыр төгіп, терме айтатын бір топ астаналық жас өз бастамаларын дәл осылай атайды. Яғни, «Домбыра кеші».

Кешке жиналатын жастар арасында бірде-бір кәсіби әнші жоқ. Әрқайсысы өз дәргейіндегі «күміс көмей». Еліміздің әр түкпірінен елордаға жиналған жастардың бұл бастамасының басты мақсаты – біріншіден, өз уақыттарын көңілді өткізу болса, екіншіден – қазақ өнерін насихаттау.

«Әдетте, көшеде гитара тартып отырады. Неге жиналып домбыра тартпасқа деген ой болды» дейді аталған шараны ұйымдастыруға мұрындық болғандардың бірі – Аршат Оразов, «Осылайша Астананың төрінде домбыра тартайық деген ұсыныс тасталды (жалғасы).

Танымал актриса Қарлығаш Мұхамеджанова ұзатылды

Танымал композитор Төлеген Мұхамеджанов пен опера әншісі Нұржамал Үсенбаева кеше, Астананың бір мейрамханасында кенже қыздары, Қазақстанның беделді актрисаларының бірі Қарлығаш Мұхамеджанованы қияға қондырды.

Ұзату той жайлы "Твиттерде" Қарлығаштың әріптестері мен достарыСанжар Мәдиев, Максим Акбаров, Әнуар Нұрпейісов пен Айдархан Әділбаев твит-репортаж жасап отырды.

Кештің асабалары болып "Базар жоқтың" әртістері Тұрсынбек Қабатов пен Ярослав Мелехин тағайындалған. Ал жас жұбайлардың құрметіне Батырхан Шүкенов, танымал пианист Денис Мацуев, Евровидения-2011 қатысушысы Алексей Воробьев өнер көрсетті (жалғасы).

27-қыркүйекте қаламыздың жүрегі — «Қазақстан» қонақ үйінде осымен екінші рет өткізіліп отырған жас дизайнерлер байқауы «Openway-2012» өтті. Осы жылы ұйымдастырушылар шараға өзге қалалар мен елдерді де тартыпты. Мысалы, Алматыдан өзге Ақтау, Астана, Қарағанды, Омск қалаларынан келген дизайнерлер болды.

Бұл байқауда "Екпін" оқырмандарына таныс болып үлгерген алматылық жас дизайнер Зарина да бақ сынап көрді.

Ал жас буынның жұмыстарына еліміздің кәнігі дизайнерлері: Салта, Лария, Алексей Чжен мен фэшн фотограф Ян Рэй, "Мини", "Сырласу" сынды журналдардың редакторлары баға берді.

"Көрермендер көзайымы" номинациясы да тағайындалып, оны көрермендердің дауысы арқылы шешті.

Сонымен байқау басталып, сахнаға он алты қатысушы мен қазылар алқасы таныстырылды.

Таныстырудан кейін қатысушылар жұмыстарын сахнаға шығаруға дайындалуға кетті.

Бірер минутта көрермендердің алдына бірі екіншісінен өткен креативті киім модельдерінің көрсетілімі басталды.

"Леди Гага" стайлға қанық болып, біз сахна артына қатысушылармен сұхбаттасып келуді жөн көрдік. Сахна артынан бірер көрініс:

Карина Қасенова, Алматы

- Мен негізі Павлодарда туылып, 9 сынып сонда оқыдым. 4-ші сыныпта анам мені өнер мектебіне берді. Сол кезден сурет салып, туынды жасау өте ұнады. Еңбек етіп, соңында әдемі нәтиже көру, меніңше, ең керемет эмоциялар сыйлайды. Ұйқы көрмей, нәр татпағаныңды да ұмытып кетесің.

Соңғы курста бізге жаңа мұғалім - Жеңіс Құсайынов келді. Ол алдыңғы жылғы Openway-ді жеңіп алған. Сол адам мені сән әлеміне әкеліп, фэшн индустриясымен таныстырды. Маған бұл әлем өте ұнап, жаңаша шабыттандырды. Процесте анамның да қолдауы өте зор болды, өйткені ол өзі де шығармашылық адамы, "Вэлла трэнд вижн" байқауына қатысқан. Алдыңғы жылы, шынымды айтсам, менің назарым мүлдем бөлек әлемде болатын. Би әлемінде. Түрлі байқауларға, баттлдарға қатысып, бимен кәдімгідей айналысқам. Ал осы жылы дизайнер боламын деп нақты шешім қабылдадым.

Бірақ, мен, шынымды айтсам, бас жүлдені алғым келмейді. Өйткені ол дегенің, 2-3 аптаның ішінде Сән апталығына 15 лук жасап шығаруың керек. Ал меніңше, 2 аптаның ішінде сапалы дүние жасап шығару мүмкін емес. Сондықтан жалпы 16 финалистің қатарына енгеніме өте қуаныштымын.

Дана Сүлейменқызы, Ақтау

- Мен 21-демін. "Сымбат" сән академиясында оқимын. Бұл байқауға бірінші рет қатысып тұрмын. Меніңше, мұндай шаралар бізге одан әрі дамуға, өз-өзімізді көрсетуге үлкен мүмкіндік береді. Жұмысымның аты - "Мир полон грязи". Өйткені мен жұмысымда адамдардың тастаған қалдықтарын, машина бөліктерін, қоқыстарын пайдаландым.

Басқа да қатысушылардың жұмыстары өте ұнайды. Әркімнің өз ойы, жеке идеялары бар. Мысалы, Ақерке Әбішеваның жұмысы қатты ұнайды.

Әрине, бас жүлде алғым келеді. Бірақ қатысудың өзі де мен үшін үлкен жетістік. Өз күшіме сене бастадым.

Зарина Даниярқызы, Алматы

- Байқаудың өзін былай қойғанда, маған сахна сыртындағы атмосфера, апыл-ғұпыл дайындық, әңгіме-дүкендер - бәрі де ұнап жатыр. Жаңаша шабыт беріп, жұмысқа қызықтырып жібереді екен.

Басқа қатысушылардан: ең алғаш шыққан Айдар Ахметов пен Ерхат Мақсұтовтың жұмыстары ғана ұнады.

Ең бастысы, байқауды мерекеге айналдырған - өзіміз. Сондықтан үлес қосқан әрбірімізге сәттілік, болашақта үлкен белестер бағындыруларына тілектеспін.

Ал сахна-подиумда соңғы қатысушылар жұмыстарын таныстырып жатты.

Соңғы біріккен шеру:

Қазылар алқасының талқылауынан кейін марапаттау рәсімі ашылды. Қазылар алқасы бір-бірден шығып, қатысушыларға жеке сыйларын тарту етіп жатты. Мысалы, Салта мен Лария Леонид Жеребцовқа біріккен капсулды коллекциясын жасауды ұсынды. Ал Ян Рэй болса, бір топ дизайнерлерге фотосессия жасап беретінін айтты.

Дизайнерлерге ең керекті сый - тігін машиналары сыйға тартылды.

Сонымен біраз мақтаулар мен сыйлардан кейін, кезек бас жүлдеге келіп жетті. "Openway-2012" жас дизайнерлер байқауының бас жүлдесі қазылар алқасының бір ауыздан жасаған шешімімен алматылық Леонид Жеребцовқа бұйырды.

Финалды фото:

Соңы...

P.S Алайда сайыста бәрі тек мақтауларға толы болған жоқ. Қазылар алқасы жас дизайнерлерге 1 курстағы креативті сабақ тапсырмаларын ысырып, шынайы тігуді бастайтын кез келді деді.

Материалды дайындаған: Айжан Кәрібаева

Фото автордікі

22 жасар Орынгүл Нұржанқызы жобамыздың тұрақты оқырмандарына роликке түскен балерина ретінде бұрыннан таныс. Бүгінде Орынгүл Абай атындағы опера мен балет театрының балет әртісі, Жүргенов атындағы өнер академиясының хореография факультетінде хореография режиссурасы мамандығы бойынша білім алуда. Осы материалда жас талант балет өмірі турасында сыр шертпек.

БАЛЕТКЕ АЛҒАШ КЕЛУІМ

Мектептің 4 сынып оқушысы болғанымда би үйірмесінде билеп жаттықтым, сол кездегі мұғалімім Александра Михайловна ата-аналарамызды шақыртып, жиналыс ұйымдастырған. Жиналыста анама Алматыдағы хореографиялық училищеге менің түсуімді ұсынды. Училище ғимаратына бірінші кіргенімде менен үлкен қыздар балет формасын киіп, шашын түйіп, арқасын тік ұстап, кіреберісте жаттығуларды қайталап, саббаққа дайындалып жатқан. Сонда менің ішімде «осы жерде оқуым керек» деген сезім оянды. Сол кезде балетке ғашық болдым. Балет өнерімен осылайша таныстым.

БАЛЕТ МЕКТЕБІ

Училищедегі бірінші оқу жылдары мен үшін қиын болды. Оқу орнына балалар еліміздің әрбір аймағынан келіп, жатақханада тұрып оқи алады. Тіпті басқа елден келген ұлт өкілдері болған. Оқу барысында жатақханада тұрып, білім алдым. Аптасына бір рет үйіме баратынмын. Училищеге балаларды бесінші сыныптан бастап қабылдайды (10-11 жасынан бастап), жаңадан түскендер бірінші класс болып саналады, сосын топтарға бөлінеді. Оқу 8 жылдық. Сабақ таңғы 08:00-де басталып, кешкі 19:30-ға дейін болады, осылайша болашақ әртістердің балалық шағы оқу-тоқумен, репетициялармен өтеді.

МАМАНДЫҚ

Училищені бітіріп, барлығы балерина болып кетпейтіні белгілі, мысалы, таныстарымның арасында бухгалтер, дизайнер, журналист, модель болып кеткендер бар. Олардың басқа салаға көшкен себептері көп: кәсіби мүмкіндіктер жетіспегеннен, айлық мәселесі тағы бар. Кейбіреулер сегіз жыл ішінде балетті жек көріп кетеді.
Өзім балет әртісі болмасам, киноактриса болар едім деп ойлаймын. Балалық шағымда соны армандағанмын.

ШЕКТЕУЛЕР

Балеринаның өмірі өте қиын деп айтып жатады, иә, әрине, өзіңе шектеулер қоясың. Бірақ әр адам өзінің физиологиясына қарайды, кейбір балериналар диета дегеннің не екенін білмейді, ал қалғандары артық қасық та жей алмайды. Сонымен қатар, балет өнерімен айналысып жүрген адамдарға шаңғы, велосипед, коньки тебуге болмайды, атта шаппағаны да абзал. Кәсіби ауруларға келетін болсақ, олар әркімде әрқалай көрініс табады, біреуде ерте, біреуде зейнеткерлік жасында шыға бастайды.

БАЛЕТ ЕҢБЕКТІ ТАЛАП ЕТЕДІ

Балет мені еңбекқорлыққа үйретті. Керемет билеу үшін көп еңбектену керек. Училищедегі мұғалімім менің кәсіби қалыптасуыма үлкен ықпал жасады. Өнердің арқасында өзіме қатал талап қоя бастадым. Маған білімін аямаған Г.Ж. Әлиева, М.Т. Тілеубаев, Р.С. Бапов, Л.Г. Рудакова, Р.Х. Байсейітова, А.Т.Алишева, А.С. Досмұхамбетова және т.б. педагогтар алдында бас иемін.

БІРІНШІ РӨЛ

Бірінші рөлімді училище оқушысы болған кезімде сомдадым. Ол «Щелкунчик» балетіндегі Машаның кішкентай партиясы еді. Ал театрға балет әртісі болып түскен кезімдегі бірінші рөлім «Аққу көліндегі» Pas-de-trois болды. Кейін Қызыл телпек («Ұйқыдағы ару»), Амур («Дон Кихот»), қытай қуыршақтары («Щелкунчик»), Pas-de-deux («Жизель») рөлдерін биледім. Қазіргі уақытқа дейінгі ең үлкен басты рөлім — Китри партиясы («Дон Кихот» балеті).

БАСТЫ РӨЛДІ МЕҢГЕРУ

Бірінші рет орындалатын рөл болса, 1-2 айдай уақыт керек, ал бұрыннан билеп жүрген рөл болса, бір, бір жарым апта керек. Кейде шұғыл жағдайлар болып қалады, спектакльге дайындалып жүрген әртіс ауырып қалса, басқасы дайындықсыз сахнаға шығып жатады. Мысалы, өзім Китридің партиясына дайындалып жүргенде 3 айдай уақыт қажет болды. Бұл, әрине, мұғалімімнің еңбегі. Рамазан Саликұлы Баповтың арқасында бұл рөлді сәтті алып шықтым. Сонда да жеткен жетістігімде тоқтамай, әлі де көп жұмыс жасап, техника мен образды одан әрі жетілдіру керек деп ойлаймын.

ОТАНДЫҚ БАЛЕТ

Қазіргі заманымызда барлық салалар қарқынды дамып жатыр. Менің ойымша, балеттегі жастарға кәсіби тәжірибе жетіспейді. Осы тұста шетелден жоғары дәрежесі бар профессионал мұғалім немесе әртістерді жиі шықырып жатсақ... Тәжірибемен алмасу, отандық балетті шетелдік сахнада көбірек көрсету, өзіміздің деңгейімізді көрсету үшін шетелге шыққан кезде толыққанды балет қойылымдарын сахналасақ. Оған қоса, бізде әлі қойылмаған спектакльдерді (мысалы, МакМиланның «Маноны», Джон Кранконың «Евгений Онегині», Иржи Кильянның балеттері, т.б.) шетелдік труппалардың көмегімен қойып, шеберлік сабақтарын жиі өткізсек. Оған қоса, балет әртістерінің зейнеттік жасы мәселесін көп талқылап жатыр, әрине, бұл да үлкен проблема.

ШЕТЕЛДІК ГАСТРОЛЬДЕР

Осыған дейін Ресей (Санкт-Петербор, Омбы, Астрақан), Өзбекстан (Ташкент), Түркия (Ыстамбул), Корей (Сеул, Тогу) елдеріне барып, өнер көрсеткен болатынмын.
Бір байқағаным, шетелдік балет сыншылары сені қатал сынайды, ал шетелдік отандастарың ыстық қарсы алады. Отандық көрермендер және отандық сахна жылы да үйреншікті болып келеді. Әрине, қатал сыншылар әрқашан табылады, бірақ отандық сахна — ол бөлек. Өз отаныңда, өзіңнің көрермендерің үшін билеген — ерекше сезім.

РӨЛ ТАҢДАЙ АЛСАМ

Жизель мен Джульетта менің мінезіме жақын бейнелер. Ең бірінші рет театрға аяқ басқанымда «Жизель» балетін көрдім, осы спектакль менің санама ұмытпас әсерін тигізді. Джульетта бейнесі жанымды тебірентеді. Менің мінезіме лирикалық рөлдер жақын. Мысалы, «Бақшасарай бұрқағындағы» Мария, Сильфида, «Щелкунчиктегі» Маша. Алайда, нағыз әртіс кез келген рөлді алып шығу керек.

БОЛАШАҚТА

Сахнада жиырма жылдай билеп жүріп, балериналарға басқа мамандық таңдауға тура келеді, мысалы, біреулер педагог болып кетсе, біреулер мүлдем басқа салаға кетеді. Ал мен болсам, жиырма жылдан кейін не боларын білмеймін, амандық болса, хореограф мамандығы бойынша жұмыс жасаймын.

ШЫМЫЛДЫҚТЫҢ ӘР ЖАҒЫНДА

Балериналар үнемі бәсекеге түсіп, бір-біріне қастандық жасауға әзір деген әңгімелер қарапайым көрермен арасында көп айтылады. Немесе Аранофскидің «Қара аққу» киносын көріп, кейбіреулердің балетке деген көзқарасы өзгеруі де мүмкін, алайда, біздің театрда бәсекелестіктің салдарынан соншалықты қорқынышты жағдайларды көрген емеспін. Әрине, интригалар да жоқ емес. Дегенмен, осы орайда прима болудың бас факторын айтып өтуге тура келеді. Сенің бойыңда жеке адам даралығы, өзіңнің ерекшелігің болғанда және басқалар осы қасиетіңді бағалай білгенде ғана балет өнерінде жолың ашылады.

Орынгүлді жаңа балет маусымында қандай қойылымдардан көруге болады:

Дон Кихот
Большой вальс
Жизель
Щелкунчик
Аққу көлі
Сильфида

Материалды дайындаған Әлия Сембай

фото автордікі

Жазушылар үшін алдыңғы толқынның еңбектері — заманауи тарих десек те болады, ал сүйікті автор көп ретте замандасы немесе жақын досы ретінде қабылданады. Бүгінгі материалда XX ғасыр қазақ әдебиетінің ең сүлей суреткерінің бірі Оралхан Бөкей, Нобель сыйлығының лауреаты, ақын, эссеист, көрнекті аудармашы Иосиф Бродский сияқты тұлғалардың сүйікті авторлары мен кітаптарының тізімін оқырмандар назарына ұсынбақпыз.

Эрнест Хемингуэй

Эрнест Хемингуэй (1899–1961) «өз қабілетіңді толықтай түсінудің жалғыз жолы — бұрынғы заман жазушыларымен жарысу» деп білген. Дүниежүзілік соғыстар кезінде Парижде ағылшын тіліне аударылған барлық орыс классиктерінің туындыларын оқып шыққан Хэмингуэй американдық жазушылардың ең мықтысы деп Марк Твенді санаған.

«Сен өзің тауып алған жаңа әлемде өмір сүрдің... Ғажап әлем, оны саған орыс жазушылары сыйлайтын. Басында орыс еді, одан кейін өзге жазушылар. Бірақ ұзақ уақытқа дейін тек орыс жазушылары болатын».

Марк Твен, «Гекльберри Финның басынан кешкендері»
Лев Толстой, «Соғыс және бейбітшілік»
Иван Тургенев, «Аңшының жазбалары»

Сергей Довлатов

Сергей Довлатовқа (1941–1990) орыс әдебиетінің тәрбиелік және сәуегейлік міндеті ешқашан жанына жақын болмаған. Өйткені ол әдебиетті және өзінің әдебиеттегі орнына басқа көзқараспен қараған. Яғни, ол өзін қарабайыр дүниелерді әңгімелеуші ретінде ғана көрген. Қарабайыр дүниені шебер жеткізу — оқырманның күнделікті зымырап өтіп жатқан мағынасыз өміріне бір жарық сәуле түсірумен бірдей деп білген. Ал орыс әдебиетінен ең жақын, әрі оқырманға бір нәрсені үйрету емес, суреттеуге деген құштарлығы үшін Чеховты ерекше бағалаған.

«Толстойдың ақылгөйліне құрмет көрсетуге болады. Пушкиннің көркемділігіне таңқалуға болады. Достоевскидің адамгершілік ізденістерін бағалауға болады. Гогольді юморы үшін... Тағы басқа нәрселер көп. Алайда, тек қана Чеховқа ұқсағым келеді».

Антон Чехов, повестер мен әңгімелер
Александр Пушкин, «Капитан қызы»
Уильям Фолкнер, «Ұрлықшылар»

Оралхан Бөкей

Оралхан Бөкей (1943-1993) бір естеліктерінде «Неге екені белгісіз, көркем шығарма оқуға бала жастан бері зауқым жоқ. Әлемдегі мақтаулы әдебиеттің айдарынан жел ескен шоқ туындыларын жұтынып-ақ қолға аламын, амал қайсы, қызықтырмайды. Бәрі баяғыдан белгілі дүние сияқты таңқалдырған емес. Содан соң өзінше ой айтқан тұстарын шолып, аттап-бұттап, парақтай бастаймын. Ал, керісінше, танымдық әдебиеттер көп тартады» деп жазған екен.

Десе де, оның да сүйікті жазушысы болған екен. Ол — Бейімбет Майлин. Тіпті «Шұғаның белгісін» сахна үстінде жатқа айтқан кезі Сәкен Иманасовтың естеліктерінде кездеседі: «Оралхан сахнада тіпті шоқтығы биіктеп, кесек адымдап, кемеліне келе түседі екен. Жақтауға таяп барды да:

— Бейімбет Майлин, "Шұғаның белгісі" деп хабарлады.

Сөйтті де, мен бұрын естіп көрмеген бөлек бір діріл, басқаша бір мейірлі мәнермен Бейімбет шығармасын зуылдатып жатқа айта жөнелді.

Зал іші сілтідей тынып қалған. Кейде бір орында тұрып, кейде жүре түсіп, тоқтай бере дауысын баяулатып келіп: "Әй, өзі де Шұға десе, Шұға еді-ау!" — деп үзілдіре аяқтағанда, шын мәніндегі сүйсініспен ду қол шапалақтау басталды.

Кейін оңашада мен де мақтай қошемет білдіргенде, Оралхан: "О, біз деген әртістің де оқуын оқып, бола алмай қалдық қой, әйтпесе!"- деп бітірген сөзін».

Бейімбет Майлин, «Шұғаның белгісі»

Иосиф Бродский

Иосиф Бродский (1940–1996) өмірінің ең басты авторымен бетпе-бет таныс болған. Ол КСРО-дан депортацияланғаннан кейін бірінші кезекте сүйікті авторы Уистен Оденмен кездескен. Бірақ, шыны керек, ол кезде Оден қартайып, әрі ішімдікке салынып кеткен болатын, ал Бродский болса оның ағылшын тілінде айтқандарының бірін түсінсе, бірін түсінбейтін де. Бірақ не дегенімен бұл кездесу ақынның өміріне әсер етпей қоймады, өйткені Оден ол туралы бірнеше мақтау мақалаларын жазып, өзінің Англиядағы достарымен байланыстырған. Оден Бродский үшін замандасынан да өзге еді, ол оның табынушысы болған.

«Кітап дәл осы Оденнің "У.Б.Йейтс туралы естелік" атты шығармасы жазылған бетте ашылып қалғандығы, шындығында да, кездейсоқтық еді». Кішкентай үйшіктің иллюминатордай ғана төртбұрышты терезесінен балшыққа, кедір-бұдыр жолда жүрген тауықтарға қарап, өзімнің жаңа ғана оқып шыққан туындыма жартылай сеніп, жартылай күмәнданып, тіл білімім менімен қалжындасып отырған жоқ па деп те ойландым... Мүмкін, жай 1939 жылы ақынның «Уақыт...тілге сыйынады» дегеніне сенгім келмеген шығар. Бірақ әлем әлі күнге дейін сол қалпы".

Уистен Оден, өлеңдер

Константинос Кавафис, өлеңдер

Чеслав Милош, өлеңдер

Материал "Теория мен практика" мақаласы желісімен дайындалған

© Екпін

Жаңабек ЖЕТІРУОВ, режиссер: УАҚЫТ БӘРІМІЗДІ ЕКШЕП ОРНЫМЫЗҒА ҚОЯДЫ: МЕНІ ДЕ, РАҚЫШЕВТІ ДЕ, БАСҚАЛАРЫН ДА

– Бір ғана «Дүниежарық» фильміңізбен әлемнің шоқтығы биік халықаралық конкурстары мен кинофестивальдеріне қатысып, жүлделі орындардан көрініп, бәйгенің басын бермеп едіңіз. Бірақ соңғы өткен Үндістандағы бәйгеден олжасыз оралдыңыз және осы жолы сіздің картинаңызды өз елімізде өткен VIII Еуразия кинофестивалінен де көре алған жоқпыз. Неге?

– Үндістандағы халықаралық «Остеан синеман» кинофестиваліне өзге фильмдермен қатар Каннда өткен бәйгеде бас жүлде алған фильм де қатысты. Ол фильм бұрынырақ «Оскарды» да, «Глобусты» да жеңіп алған болатын. Сол себепті ол жерден маған жүлде бұйырмайтынын іштей білдім. Бірақ осы конкурста Рим кинофестивалінің директоры Марке Миллер менің соңғы түсіріп алып барған «Аққызымды» ұнатып,  алдағы қазан айында өздерінде өтетін конкурсқа шақырды. Сол себепті жоғары деңгейлі фестивальдерге қатысқандықтан, Еуразия конкурсына іліге алмай қалдым. Бірақ көңіл жұбататын үлкен қуанышым, италиялық мәртебелі директор маған  Италияның әлемге танымал актерлерімен бес минуттық фильм түсіруге ұсыныс білдіріп отыр. Қыркүйек айының соңында сол жаққа аттанамын (жалғасы).

ОРАЛХАН БӨКЕЙ немесе КЕРБҰҒЫНЫҢ ЖҰМБАҚ ӨЛІМІ

Жалпы ақындармен салыстырғанда прозаиктердің танымалдылығы төмендеу болып жатады. Бірақ танымалдылығы ақындардан бір кем емес бір жазушы бар. Ол – Оралхан Бөкей. Соңғы кезде Оралхан Бөкейдің таңдамалы шығармалары жыл аралатып болса да, жарық көріп жатыр. Осы тарапта Оралхан Бөкей десе, ішкен асын жерге қоятын қаламгерлер Асқар Алтай мен Серікқали Хасанды «Мәдениет» телеарнасының «Кітапханасына» сол танымалдылықтың сырын ашуға шақырдық.

Жүсіпбек ҚОРҒАСБЕК: Асеке, ел ішінде жас күндерінде Оралхан Бөкейге еліктеп-солықтамаған жазушы, журналист кемде-кем. Бұл құбылыстың сыры неде?

Асқар АЛТАЙ: Оралхан сөздің магиясын игерген. Сондықтан оның шығармаларын оқыған кезде кез келген оқырман соған ұқсап бірдеңе жазғысы келіп, арбалып отырады. Осының әсерінен Оралханға еліктеп жазған жастар болды. Кейін, әрине, бәрі еліктеу-солықтаудан шығып кетеді, Оралхан бола алмайды. Оралхан Оралхан болып қалады. Досым Талаптан Ахметжан Оралханды басына жастап қойып оқып, шығармаларына соншама махаббатпен ғашық болып жүрді. Мысалы, «Мұң» деген шығармасының осы Оралханның қолтаңбасына ұқсайтын жері бар. Талаптан екеуіміздің әңгімемізге осындай жағдайлар арқау болған. Оралханның табиғат, өмір, дүние туралы жазған көркем, ғажап очерктері де бар (жалғасы).

Мирзоянның аруағына алғыс айтуымыз керек пе?

Жақында ғана ашылған «Оқырман сауалы» айдарына редакциямызға еліміздің әр тарапынан хат келуде. Олардың арасында аузы дуалы ел азаматтарының да хаты бар. Бүгін сол кісілердің айтар уәжін назарларыңызға ұсынуды жөн көріп отырмыз.

Құрметті профессор ініміз Омарбеков Таластың Л.Мирзоян туралы пікір-жауабымен таныстым. Газет материалына («Мирзоянның Алаш арыстарының атылуына қатысы бар ма?», 28.09.2012 ж.) жалпы ден қой­­ғанмен, Таластың ондағы: «Ал Алаш зиялыларының қудалануына Мирзоян себеп болды деген бекер сөз... тікелей қатысы жоқ» деген тұжырымын түсіне алмағанымды ғана айтпақпын.
Қай-қайсымыз да әрқашан нақты дерекке сүйенуге тиіспіз. Сондықтан мынаны оқылық: «13 июля первый секретарь ЦК КП(б) Казахстана Л.И.Мирзоян направил в Москву на имя Сталина шифротелеграмму следующего содержания: 
«Во время съезда компартии Казахстана кандидатура председателя Казахского ЦИК тов. Кулумбетова после длительного обсуждения на пленуме съезда тайным голосованием была провалена. Основным мотивом отвода и провала был факт перехода в 1919 г. тов. Кулумбетова с оружием в руках на сторону врага (жалғасы).

Шерхан атаның шері

Қазақтың «Қызыл жебесімен» жүздесетін сәтті өзімше әдемі елестеткем. «Шерхан атаны туған күнімен құттықтай келдік... Анау да мынау...» деп стендап жазатын болғам. Қайдағы... «Түстен кейін маңырайтын ақсақ қойсыңдар! Неғылған еріккен жансыңдар! Күніне 15 журналист мазалайды. Баяғыдан қайда қалдыңдар?» деп өрекпіп тұрған көңілімізді су сепкендей өшірді. Неткен қатал әйел!

Бірақ, кілтипанның бір ұшы өзімізде... Бұқаралық ақпарат құралдарында. Расымен, тұлғаларымыз тек туылған күнінде не дүниеден қайтқан күнінде есімізге түсіп, жанығып, жаппай мақала жазып, сұхбат алып жатамыз. Сосын сап тыйыламыз... Тым болмаса бір ай бұрын қимылдасақ, бәлкім, Шерхан атамыздың Ақбілегінен /Ақбілек – Шерхан атаның жары/ мұнша ауыр сөз естімес пе едік?!

Қош, сонымен Шерхан ата отырған бөлмеге имене кірдік. Бөлменің төрт қабырғасы толы кітап... Басына бөркін киіп, қолына таяғын ұстап отыр екен жазушы.

-  Қай баласың? Қайдан жүрсің? – дейді. Жәйімді айттым.

-  Соооонааау Астанадан мен үшін келдің бе? – Иә. Сөйттім. – Мен ауырып жатқам. Басып кірдіңдер. Енді сооол Астанадан мен үшін келсеңдер, жарайды. Сұрағандарыңды айтып берейін. Бірақ менде не әңгіме қалды дейсің... (жалғасы)

ДӘУРЕН СЕРҒАЗИН: МЫНА «РЕВИЗОРМЕН» ТЕАТР АШУҒА БОЛАДЫ ДЕП ЕДІ

Қыркүйектің соңғы күндерін ала елордалық «Жастар» театры жаңа VI- маусымының шымылдығын түрді. Жуырда ғана Оралдағы фестивальден жүлделі оралған Н.Гогольдің «Ревизорымен». «Жастардың» бұл «Ревизоры» классикалық тұрпаттағы қойылымдардан әлдеқайда бөлекше. Бес жыл әр ғимаратты паналап келген театр күні кеше ғана тұрақты қоныс тепкен Оқушылар сарайының сахнасындағы  алғашқы шығармашылық қадамын осындай трагифарспен бастады.

Сахнадағы көріністен алғашқы сәтте әлдебір өзгешелік байқала қоймайды. Классикалық туынды. Классикалық қойылым күтіледі. Алайда, кейіпкерлердің киген костюмдері, сөйлеу мәнерлері, спектакльге қиюласа кіріктірілген әр заманның әндері,  Хлестаковтың қитұрқылығы бүгінгі күннің алаяқтарынан бір аусашы. Режиссер Н.Жақыпбаевтың айтуынша, ол бұл қойылымды орыстың емес, бүгінгі қазақтың проблемасына арнаған. Ғасырлар алмасып жатқанымен, адамдардың көрсеқызар әулекі қылығын, іштарлығын, үркектігін, жылпостығын ештеңе  өзгерте  алмаған (жалғасы).

Шара Жиенқұлованың 100 жылдығына арналған кеш өтті

Бүгін қазақтың тұңғыш кәсіби бишісі, қазақтың музыкалық өнерінің, ұлттық биінің негізін қалаушы, алғашқы драмалық актриса, Қазақ КСР-ның халық әртісі, Қазақ КСР-ның еңбек сіңірген әртісі, ұстаз Шара Жиенқұлованың 100 жылдығына орай музыкалық кеш өтті. Кеш Ұлттық кітапхананың Өнер бөлімі жанындағы «Інжу-маржан» клубы аясында ұйымдастырылды.

Келген қонақтарға арналып кітапхана қорынан Шара Жиенқұлованың өмірі мен шығармашылығына арналған «Қазақ биінің падишасы» атты көркемделген кітап көрмесі ұсынылды. Шара аясында ұлттық библиография бөлімінің дайындаған «Шара Жиенқұлова (1912-1991)»атты ұсыныстық библиографиялық көрсеткішінің тұсаукесері өтті.

Кешке құрметті қонақтар да келді. Оның ішінде Халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының лауреаты, «Құрмет» орденінің иегері Шәрбану Құмарова, Қазақстанның еңбек сіңірген әртісі Бағдат Сәмединова, танымал әншілер Тамара Асар, Айгүл Иманбаева, Жанар Айжановалар мен А.Селезнев атындағы хореография училищесінің түлектері қатысты (жалғасы).

Ұстаздар күніне орай «Екпін» журналы жас мұғалімдер мен оқытушылардан сұхбат алып, бүгінгі білім берудің сапасы, проблемалары жайында сұрастырған еді.

Саясат Идеятұлы, 24 жаста. Атырау қаласындағы Н.Тілендиев атындағы облыстық Кіші өнер академиясының журналистика мамандығының мұғалімі, еңбек өтілімі 3 жыл.

Жалпы қай қазақстандықтан сұрасаңыз да «Қазақстанда білім деңгейі төмен, дұрыс оқытпайды» деген пікірге кезігеріңіз сөзсіз. Алайда, мен орта білім беру жағынан Қазақстан жоғары деңгейде деген ойдамын. Әрине, өзім мұғалім болған соң, «су ішкен құдыққа түкірігім» келмегендіктен емес, себептері бар. Негізінен кеңестік заманнан қалған әдістемелік құралдармен жұмыс жүргізіп отырған мұғалімдерге кінә қоя алмаспыз. Әйтсе де сол құралдар оқушылардың жас ерекшеліктерін екшеп, сараптап барып жасалғандықтан өз нәтижесін бере алады деген ойдамын. Алайда, бір мәселе сол әдістемелермен қазіргі оқулықтарды оқыту мәселесі әбден жауыр болған тақырып болды. Оқулықтарды жасаушылардың мектеп табалдырығын түлек боп аттап, жиырма-отыз жыл бойы қайтып қарасын көрмегендер болғаны қынжылтады. Қателікке толы оқулықтардың сапасыздығы педагог қауымды жыламсыратпасқа қоймай тұрғаны. Содан соңғы күйіп тұрған мәселе ҰБТ жағдайы. Маған дейін айтылған, құлақ сасытса да айналып өтер болсақ, сөзімнің дәмі кетер деген ойдамын. Алайда, менің айтарым басқа.

«Достық» деген дәрменді орталық бар. Он бір жыл бойы шақшабасына шаң да қонбай келген «ақпақұлақты» «құймақұлаққа» айналдыратын жарнамасы желпең қаққызбай қойғызбасы белгілі. Әлқиссасы былай, оқушы он бір жыл бойы оқып келген мектебін аяқтауға үш төрт ай қалғанда «Достыққа» тартып отырады. Сабақ жайында қалған... Сол орталық жетістікке жеткізді дейік, ал сонда не бары бірнеше айда жетістікке жетуге қабілетті оқушының он бір жыл бойы миын кептірген мектеп не оқытып отыр деген ой келеді емес пе?! Не үшін орта білім беріп жатыр орта мектептер? Түсініксіз. Ал оқушылар болса «жанды қинап не қыламыз, „Достыққа“ бара саламыз» деген оймен сабаққа енжарлық танытады. Ал ұстаздар ше? Оқушысы өзгеден үйреніп жоғары балл алса да, қағанағы қарқ, сағанағы сарқ. Ол да жанын қинамайды. Себебі «біреудің өзі жақсы, біреудің көзі жақсы» көрініп қойған бағасы ақталды. Ал басқасында шаруасы қанша?! Дегенмен кері жағдай болып, «Достығы» достық таныта алмаса ше? Онда баланы психологқа апарудан басқа жол жоқ. Өйткені оның үлбіреген үмітінің үзілуі өмірінің үзілуіне апарып соқпасына кім кепіл?! Алайда ҰБТ-ға қарсы болмас едім.

ЖОО-ғы оқу орындарындағы мәселелерге май шамды жақындата алмаспыз. Әйтсе де шеті шығып тұрғанды суыртпақтап көруге кетәрі емеспіз. Диплом қорғау әрбір студент үшін алынбас қамалдай көрінері сөзсіз. Содан соң басталады «көке» мен «тәте» іздеу. Өз басым дипломды бүкіл студентке қорғатуға қарсы болмас едім. Себебі диплом төрт жылғы оқуыңның көрсеткіші. Студент қандай мамандықты бітірсе де академиялық дәрежеге (бакалавр) ие болады. Демек, ғылым баспалдағының алғашқы сатысында тұрған болашақ ғалым. Ендеше неге ғылыми жобасын таныстырмасқа, неге өзінің алған білімін теория жүзінде дәлелдемеске?! Ал біздің ЖОО-да төрт пен беске шыққандарға қорғатады. Бірақ бәріне бірдей академиялық дәреже береді...

Қорғалған дипломның тақырыптары да белгілі бір мәселелерді қозғайды деу артық болар. Ылғи жауыр болған дүниені қайта қаузау, немесе өзгенің жазғандарын көшіру. Ішінара болмаса «студент дилом жұмысында мынадай келелі мәселені қозғап, көтере білді» дегенді естіген емеспін. Оның бәріне студентті де, оқытушыларды да кінәламаймын. Кінә оқытудың жүйесіздігінде деп білемін. Өйткені бізде әр министрмен бірге келетін білім саласындағы эксперименттер жүйелі жұмыс жасауға кедергісін келтіртпей қоймасы анық. Ал нағыз эксперимент жасайтын сала білім емес, ғылым екенін түсінетін кез жеткенге дейін ертең күнге емірене қарағаннан басқа амал жоқ.

Жоғарыда айтып кеткендей, білім жүйесіне керегі — өзгерістер емес, тұрақтылық. Ал өзгерістерді ғылым ғана қажет етіп тұр. Өйткені толыққанды білім берудің жолын жүйелі жұмыс жасаған ғылым нақтылай алса керек. Яғни, ғылым білімнің іргетасы. Ал біз болсақ, іргетасы шөге бастағанына қарамастан, қабырғасын сылап сипауға әуеспіз.

Сабаққа қызықтыру үшін сол тақырыпқа байланысты тың жаңалықтар әкеліп, таң қаларлық дүниелермен таныстыруға тырысамын. Себебі, қазіргі интернетпен жете таныс оқушыларды ескірген көрнекіліктермен қызықтыра алмасың анық. Сондықтан қазіргі ұстаздар үшін өмір бойы оқумен қатар, озық жаңалықтармен уақытында танысып отыру да міндет саналады.

Жарқын Серкеев, 29 жаста. Алматы қаласындағы «Көкіл» өнер мектебінің тарих пәні мұғалімі, еңбек өтілімі 7 жыл.

Білім саласының ең маңызды проблемаларына тоқталсам, біріншіден оқулық, одан кейін білім жүйесінің проблемасы, мектептегі коррупция, мұғалімдердің сапасы және қазіргі оқушылардың таным-түсінігі. Таным-түсінік дейтініміз — бұрынғы балалар мен қазіргі балалардың айырмашылығы өте үлкен. Әсіресе қала балаларын оқытудың өзінің проблемалары бар... Сондай-ақ мектептегі бұзақылықтар мен оқушылардың өз-өздеріне қол жұмсауы да өте үлкен проблема болып табылады.

Қазіргі мектеп бағдарламасы да қиын. Бір әзіл бар ғой «Қазіргі оқушы үй тапсырмасын орындайтын кезде түсінбей әкесіне барады, әкесі шешесіне жібереді, шешесі түсінбей апасына, апасы атасына жібереді. Сөйтіп баламыз бір есепті шығарар кезде бүкіл отбасымызбен бас қатырамыз» деген. Бұл әзіл болса да ащы шындық. Бағдарламалардың қиындығы негізінен оқулық проблемасынан шығады. Мысалы, тарихтың сегізінші сынып бағдарламасында біз бір кезеңді тұтастай бір сабақта өтеміз. Яғни, 1945-тен бастап қазіргі уақытқа дейін. Бұл оқиғалар ең көп орын алған кезең екендігі баршамызға анық. Ондағы он параққа дейін созылатын бір параграфты оқушыға түсіндіру өте қиын. Тәжірибелі мұғалімдер ішінен қажеттісін теріп алып, балаға үйретпесе, жас мамандардың қолынан олай істеу келмейді. Оған қоса, қазір бірінші сыныптан бастап ағылшын тілін оқыту қолға алынып жатыр. Былайша айтқанда, жыл сайын бағдарламалар күрделене түсуде. Бірақ біздің мектеп жекеменшік болғандықтан, мектебіміздің бағдарламалары оқушы санына байланысты. Сондықтан біз үлгереміз деп айта аламын. Ал 30-40 балалы сыныптары бар мектептер қалай үлгеретіндіктерін мен білмеймін.

Оқушы мектепті бітіргеннен кейін ҰБТ тапсыратыны бар. ҰБТ негізі коррупцияның алдын алуы үшін құрылған жүйе. Оның жақсы жақтары да, жаман жақтары да бар. Жақсысы — оқушылардың барлығы бір деңгейде тапсырады, жауаптарын компьютер есепке алады дегендей. Бірақ ол тарих, қазақ әдебиеті сынды қоғамдық пәндерге сәйкес келмейді. Өйткені оқушылар ҰБТ-ға 9-10 сыныптан бастап құрғақ фактілерді, даталарды жаттап дайындалады.

ҰБТ бір сөзбен айтқанда таза адамның жадына арналған. Мысалы, тарихшы ретінде айтатын болсам, тест кітапшаларындағы жауаптардан оқушы тек 1931 жылғы аштықта халықтың үштен бірі, 1916 жылғы көтерілісте халықтың жарты миллиондай қырылғандығын жатқа білгенімен, ол өте үлкен нәубет екендігін олар бар жан-тәнімен сезіне алмайды. Егер әрі қарай тарихты осылай тек құрғақ санмен өтетін болса, оқушылар тарихты түсінбейді. Тарих онда прагматикалық пән болмайды. Былайша айтқанда, оқушы өзінің үйренгендерін өмірде қолдана алмайды және бала өзіне мінез қалыптастыра алмайды деген сөз.

Меніңше, ҰБТ-дан мықты болып шыққан оқушыны емес, әр жоғарғы оқу орны өзіне мықты студенттерді қабылдау үшін қабылдау емтихандарын өздері ойлап табуы керек. Мысалы, Назарбаев университетіне түсу үшін емтихан ағылшын тілінде өтеді және үш кезеңнен тұрады.

Оқушыны пәнге қызығу-қызықпауы пәнге де, сабақтың тақырыбына да байланысты. Қуанышқа орай өзім беретін пәндер қызықты. Қазақстан тарихы мен дүние тарихына қызықпайтын бала кемде-кем шығар. Қазір бұрынғыға қарағанда мүмкіндік көп. Түрлі проекциялық, интерактивті тақталар, интернет. Пәннің қызықты болуы үшін бастысы мұғалім жалқауланбай көп ізденсе, одан басқа ештеңе қажет емес. Қазір қарап тұрсаңыз, оқушылар мұғалімдерге қарағанда жаңа технологияларды жақсы игерген, түрлі энциклопедияларды оқып, интернеттен түрлі мәліметтерді сабақ болмастан бұрын алдын-ала біліп отырады. Сондықтан да мұғалім оқушылардан қалып қалмауы тиіс екендігін, олардан бұрын бәрін қамтуы керектігін түсінуі қажет. Сонымен қатар, оқушы мен мұғалім арасындағы қарым-қатынас та маңызды орын алады. Көбіне мұғалімдер сабақ өтудің классикалық әдісін пайдаланып, 45 минут монолог оқып, оқушылармен ешқандай диалог жасамайды. Қазіргі кезде сабақ өтудің неше түрлі әдістері бар, сондықтан да классикалық әдісті ұзақ қолдану баланы сабақтан жалықтырып жібереді. Маған мұғалімдерге арналған «Қырық жыл ұстаз болсаң да, қырық минуттық сабағыңа дайындал» деген қағида өте ұнайды.

Еркебұлан Бибеков, 25 жаста. Алматы қаласындағы №84 ЖББМ-тің география пәнінің мұғалімі, еңбек өтілімі 2,5 жыл.

Қазіргі білім саласындағы ең басты проблемалардың бірі — ҰБТ. Жас жеткіншекке білім беру үшін жанталас емес, көрші мектептен асу керек, немесе екінші ауданнан асу, болмаса облыстар арасындағы бәсекелестік болып жатады. Шындығына келгенде, оқушыға білім беру мақсатқа қойылмаған. Мысалы, бір оқушы ұялы телефонмен кіріп-ақ, айды аспанға шығарса, екіншісі құр ғана әріптерді белгілеп, 100 баллын алып кете баруы да ғажап емес. Ал, 11 жыл мектепті жақсы оқыған бала аз балл алып қалады. Осы әділдік пе?! Қазіргі кезде жасыратыны жоқ, жас жеткіншектердің ой-санасы әлсіз. Тіпті өз-өзіне қол жұмсағандары да жоқ емес. Егер ҰБТ-мен қалар болсақ, балаларды 5 сыныптан бастап дайындағанымыз дұрыс болар. Психологиялық тұрғыдан... ҰБТ-дан туындайтын тағы бір мәселе — балалар сөйлей алмайды. Кешке дейін сұрақ-жауаппен дайындалған баланың сөйлеу мүмкіндігі шектелген.

Мектеп шаңырағында 9 сыныптан кейін әрбір оқушыны өз талабына, өз қабілетіне қарай икемдеп оқыту керек. Біреуіне математика ұнаса біреуіне қазақ тілі ұнауы мүмкін. Мысалы, өзім физика немесе химиядан жазған формулаларды осы күнге дейін тұрмыста пайдаланып көргенім жоқ. Осы тұрғыдан алғанда, баланы миына кірмейтін сабақпен басын қатырудың қажеті қанша?!

Баланың қабілеті арқылы болашақ мамандығын анықтап, соған бейімдей бастау керек. Қызығып, ниеттенген бала өз дегеніне жетеді. Кейін маман болғанда, өз мамандығын жете игеріп, жаңа жетістіктерге өрлеуі ғажап емес. Ал қазір не?! Біреуі ата-анасы бар деген жерге барса, біреуінің өз сүйікті мамандығын таңдауға қаржы тапшылығы бөгет дегендей. Түптеп келгенде өз мамандығын сүймейтін маман шығуы мүмкін. Ол қазіргі қоғамның дерті. Сонымен қоса, мұғалім мәртебесін көтеру керек. Қазір шынын айту керек, оқушыдан мұғалім қорқады. Бұрын керісінше еді.

Бұрын қоғам мұғалімге басын исе, қазіргі кезде ақшасы аз, өкіметтің жұмысшысы ретінде қарайды. Білім саласы алға басу үшін мұғалімге жағдай жасалу керек деп ойлаймын.

Артем Игликов, 27 жаста. Қазақ Британ Техникалық Университетінде PhD дәрежесін алуда, осы университеттің Ақпараттық Технологиялар факультетінде дәріс берумен қатар, информатика бойынша ҚР мектеп құрамасының жаттықтырушысы. Мұғалімдік еңбек өтілімі 6 жыл.

Өз тәжірибеме сүйенетін болсам, бізде студенттердің білім деңгейін орташа есепппен ала отырып курс бағдарламасын құрайтынын байқадым. Мысалы, пәнді жақсы меңгерген немесе оны оқытушыдан да жақсы білетін студентке көп ретте көңіл бөлінбейді. Курстағы тапсырмалар студенттің білім деңгейінен төмен болса, яғни сәйкес келмесе де, студент қажетті балл алу үшін оларды орындауға мәжбүр болады. Яғни бұндай студенттер үшін бағдарлама құрылмайды, ал оқытушылар оларға мән бермейді.

Енді дипломдық жобаларды қорғау турасында айтып өтсем, комиссия құрамы көп ретте еңбек тәжірибесі мол профессорлардан құралады, көбі үлкен кісілер. Кейде оларға жобаның маңыздылығы мен қиындығын бағалау қиынға соғады, содан түкке тұрғысыз ұсақ-түйектерге назар аудара бастайды. Осыдан индустрияда жұмыс жасап, шынайы жобалар жасауда тәжірибесі бар мамандарды шақырған дұрыс деп санаймын. ҚБТУ-де бұл проблемалармен қазіргі кезде жұмыс жасалынып жатыр.
Кейбір ЖОО-да оқытушы қызметіне пәнді білмейтін «кездейсоқ» адамдар келетіні құпия емес. Осындай кездерде бүкіл білім беру процессі — материалды диктант ұқсап оқып беру мен оны студенттерге мазмұндап беруді талап етуден құралады.

Грант саны мөлшерден тыс болғандықтан, оларға қол жеткізу жолы да жеңілдейді (ҰБТ-ға дайындық мектепте 3 жылдай жүреді, әрине, осындай уақыт ішінде оқушының ақылы тасып бара жатпаса да, қажетті баллын жинап алуға мүмкіндігі зор), осыдан университетке түскендердің арасында «кездейсоқ» талапкерлер кездеседі.

Студенттердің саны ұлғайып, сапасы азайып бара жатыр. Осы проблеманы шешу үшін грантқа түскендерге университетте қосымша емтихан жасауға болады деп ойлаймын. Егер де білім алуға құлшынысы болмаса, грантты ақтай алмаса немесе ақшасы жоқ болса, колледж не техникумға барсын, әскерде де орын бар.

Кейде оқытушылар студенттерді аяй бастайды: стипендия немесе гранттан айрылады, оқудан кетеді, кафедраның статистикасына нұқсан келтіреді деген сияқты. Бірақ студент қай бағаға лайық, сол бағаны қою керек, не деп сұраса да. Студент нашар оқыса, бірдеңеден айырылып қалатынын түсінуі керек.

Дана Байғожина, 22 жаста. Әл—Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің журналистика факультеті, Баспасөз және электронды БАҚ кафедрасында Интернет журналистика пәнінен 4 курс студенттеріне сабақ береді.

Негізі, өзімді толықтай педагог деп айта алмаймын. Педагог деген атқа лайық болу қажет. Себебі, менің оқытушылық жолым енді ғана басталды.

Қатал мұғалім деп тәртіппен қатар, өз білімін аудиторияға толық жеткізіп, сабағына студенттердің қызығушылығын арттырып, жемісін ала алатын оқытушы дей аламын. Құр студенттердің артына айғай салып, балағаттап ұрысу, не болмаса қорқыту қаталдыққа жатпайды деп ойлаймын. Ал демократты мұғалім — дос, ол әрқашан құнды. Себебі, оқытушы бір жағынан психолог болуы шарт. Әр студент әр түрлі, ойлау қабілеті де әр түрлі болып келеді. Олармен ашық сөйлесіп, пікір алмасу, білімді жеңіл жеткізу әсіресе журналистер үшін өте қажет.

Қазіргі жастардың басым бөлігі сауатты. Оларға жаңаша білім беру үшін оқытушының өзі әрдайым ізденісте және білімді болуы керек. Негізі оқытушы қызметі қай заманда болмасын құнды болған. Тек қазір біраз жаһандану кезеңінде жастар тым тез алға жылжып, тез көтерілуді қалайды. Бұл бір жағынан дұрыс та шығар. Жастар оқытушыларды бағаламайды деп айта алмаймын. «Модный» емес деп айту келмес, тек оқытушылар санын, сапасын арттыру қажет сияқты. Сонда мықты оқытушыдан мықты тәлімгер шығары анық.

«Ұстаздар күнінде», біріншіден, ұстаздарға денсаулық, бақыт тілесем, екіншіден шығармашылық жағынан көрінулерін, еңбектерінің жемісін көруді тілеймін.

Әйгерім Кеулімжай, 25 жаста. Биыл докторантурадағы соңғы жылы болған соң, ғылыми жетекшісінің кеңесімен диссертацияға көбірек күш салу мақсатында сабақ беруден бас тартыпты. Ал өткен жылы «Есептеу техникасы және программалық қамтама» және «Информатика» мамандықтарының 1, 2, 3 курс студенттеріне «Нейрондық желілер», «Бейнелерді нейрожелілік тану», «Жүйелер теориясы», «Басқару моделдері мен әдістері», «Программалау технологиясы» секілді пәндердің практикалық және лабораториялық сабақтарын жүргізген.

Факультеттегі студенттердің дені — мемлекеттік грант иегерлері болып келеді, және олар өздерінің не үшін жүргендерін жақсы біледі. Тым құрығанда, шәкіртақыдан қағылмау үшін, берген тапсырманы жүгіріп жүріп орындайды. Орындалу деңгейі — ол енді басқа мәселе. Өздеріне сай бағаларын объективті түрде қоюға тырысамын. Жалпы, студенттерге баға қоюдағы жалпақшешейлікке қарсымын. Орындауымен ерекшеленген студент, бағасымен де ерекшеленуі тиіс.

Мұғалім тұтас оқу орны және ондағы білім туралы көзқарас қалыптастыра алады. Уақытша қағазбастылықты алып тастағанда, университеттегі жұмыстың өзі қызық. Күнде бір оқиға, күнде бір шара, күнде бір жаңалық.

Бағаланбайды деп айта алмас едім, қазір өз айналамда университет мұғалімі болғысы келетіндер көп. Университетте магистратура білімінсіз сабақ беруге рұқсат жоқ, ал оған кез келген адам түсе алмайды.

Бүгінгі таңда мемлекет мұғалімдерге жақсы жағдай жасап отыр. Дәл қазір мұғалім болуды қаламайтындар — не «призваниесі» жоқтар, не икемі бола тұра, бұл кәсіптің артықшылықтарын білмейтіндер деп айтар едім.

Әлемнің барлық ұстаздары, мерекелеріңізбен! Сіздерге шығармашылық табыс пен ақылды да жігерлі шәкірттер тілеймін. Биыл зейнетке шыққан анамды, осынау қиын жолды абыроймен аяқтағанымен тағы да бір рет құттықтаймын. Өзім құралыптас жастарға айтарым — мұғалімдіктен қашпаңыздар! Елімізде жоғарғы санатты, білікті ұстаздар көбейе берсін!

© Екпін

«Ұлын ұяға, қызын қияға қондыру» әрбір ата-ананың тілегі, әрі парызы. Ата-анасының рұқсатын алған қызға жігіттің ата-анасы құда түсіп келіп, құда-құдағилар құйрық-бауыр жескеннен кейін, екі жақ та болатын тойға дайындалуға кіріседі. Қыз әкесінің негізгі дайындығы - қызына беретін жасауы мен киім-кешегі, құдаларға беретін киіттердің айналасында болса, жігіт әкесі қалыңмалдың соңын беру, қыз алуға барардағы сыйлықтар, той шығыны, кәде беру және бұдан да басқа толып жатқан дайындықтар қамын жасауға кіріседі. Екі жақ бірлесе отырып той күнін белгілейді. Ал қыз ұзату тойы күнін қыздың әкесі белгілеп, тойдан кейін алақанында аялап өсіріп отырған қызын жеңгелеріне қолтықтатып, құтты ұясына шығарып салады. Енді осы тойдың жайын тарқатып айтар болсақ...

Біз көріп жүрген қыз ұзату бұрынғыдан өзгерек... «Қазір оның сарқыншақтары ғана қалды», - дейді көпті көрген үлкен қариялар. Ендеше осы қыз ұзатудың бүгіні жайында сөз қозғамас бұрын, оның өткенінен бастасақ. Дәстүр бойынша қалыңдықты алып қайту үшін жеті не одан да көп адам қыздың ауылына келеді. Ауылға жарты шақырымдай жол қалғанда күйеу бір жолдасымен қалады да қалғандары ауылға барып күйеудің келгендігін хабарлайды. Сонда қыз-келіншектер оның алдынан шығып қарсы алады. Ауылға келген күйеу жолдастарымен оңаша отау тігеді. Отау тігуге ауыл адамдары тайлы-таяғымен түгел ат салысып, жеңгелері мен балдыздары «кереге керер» жолын алады. Ал шаңырақты сол ауылдың елге сыйлы кәрі күйеуіне көтерткізеді. Бұл жас күйеуге де соның жолын берсін деген ырым. Тігілген ақ отауға ең алдымен қалыңдықты, одан соң күйеуді кіргізеді. Қалыңдық отаудың ас-су тұратын сол жақ босағасына барып, оң аяғымен жерді бір теуіп сыртқа шығады. Бұл «отаудың иесі біз боламыз» дегенді білдіреді. Осы ғұрыпты күйеу де қайталайды. Отау тігілгенге арнайы сойылған малдың еті осы жаңа отауда желініп, ас үстінде қойдың омыртқасын әйел күйеуіне ұсынады. Ол оны жібек орамалға түйіп, отаудың шаңырағынан сыртқа лақтырады. Бұл ғұрып «жас отаудың шаңырағы биік, босағасы берік болып, түтіні түзу шықсын» деген ырымды сипаттайды.

Ы.Алтынсариннің айтуынша, бұл ырым «ақ отаудың босағасы берік болып, түтіні түзу шықсын» дегенді білдірсе, И.Ибрагимовтың пікірінше, шаңырақ көзінен тысқа мойын тастау әдеті – болашақ жаңа отаудың түтіні әрқашан сөнбесін деген тілек-арманға, магиялық сенімге байланысты қалыптасқан.

Сондай-ақ бұрынғы кезде ұзатылып бара жатқан қыздың киіміне де аса мән берген. Соның ішінде сәукелеге. Қазан төңкерісі қарсаңына дейінгі қазақтарда қыз ұзату тойы дайындығының келесі бір қажетті дәстүрі – қалыңдыққа арналып жасалынатын бас киім – сәукеле және оның той мерзіміне дейін жасалынып бітуі болған. Қыз ұзату тойына байланысты сәукелені ата-аналар өз мүмкіндігіне қарай әр түрлі уақытта тіктірген. Ауқаттылар сәукелені күні бұрын жасатып қойса, кейбіреулер сәукелені алдынала дайындай алмайды. Ал кейібір отбасылар күйеу келіп жатқанда тіккізген.

Сәукеле жұқа ақ киізден сырылып тігілетін, өте қымбат бас киім. И.Ибрагимовтың айтуына қарағанда , ХІХ ғасырдың екінші жартысында сәукеле жасату үшін 5–тен 25 –ке дейін жылқы құны аталған.

Той күні қызықты өту үшін той иесі төңірекке аты мәлім өнер адамдарын – ақындар мен әншілерді, сал-серілер, жыршыларды, билер мен шешендерді, батырлар мен балуандарды түгел шақыратын болған.

И.Изразцовтың айтуынша, Жетісу қазақтарының арасында  ұзату тойына маңайдағы ауылдарды тойдан бір күн бұрын барлық қымбат киімдерін сәндене киген қыз жеңгесі басына қалыңдықтың сәукелесін киіп, қоныраулы күміс ер-тоқымды жорға мініп шақыратын болған.

Шақырылған қонақтар жолына, жасына, дәрежесіне қарамай арнайы әзірленген қонақ үйлерге түсіріліп, қыз-жігіттер оларға қызмет көрсететін. Той малы сойылып, саба-саба қымыз ішіліп, сыбағалы табақтар тартылғаннан кейін, жаяу жарыс, қыз қуу, аударыспақ, жамбы ату, теңге ілу секілді өнер сайыстары өткізілетін.

Дәстүр бойынша тойдың екінші күні балуандар күресі басталады. Балуандар күресі әрі қарай көкпарға жалғасып, көкпар аяқталғаннан кейін кешке айтыс және ән салу, күй тарту, жұмбақ айту, «Балтам тап», «Хан», «Мыршым» секілді ойындар ойнатылатын.

Қыз ұзату тойының келесі бір белгісі - кешқұрым ақ отаудың алдында «Жар-жар» айтатын қыз-жігіттердің бас қосуы.

Өзбекәлі Жәнібеков өз еңбектерінде: «Жар-жарды», «Сыңсу», «Аужармен» қоса қалыңдықтың ұзатылатын сәтінде оның өз үйіндегі тойда, ата-анасымен, жора-жолдастарымен қоштасу ретінде өткізетін болған» - деп көрсеткен.

Жар-жар айтудың тәртібі бойынша алдымен бір жігіт бастап, қажет жерінде жігіттер тобы қостайды. Ал жауап сөзді құрбылары қостаған қалыңдықтың өзі қатады. Жар-жар мазмұны жағынан алып қарағанда қалыңдық пен ауыл жігіттерінің айтысы тәрізді, сондай-ақ бір ауылда бірге өскен қыз-бозбалалардың бір-бірімен қоштасуы. Жігіттер жағы үлгілі, әдепті бол, қайын ата, қайын енеңді сыйла, туған ауылыңа сөз келтірме деп наздарын айтады. Егер қалыңдық баратын жеріне, болашақ күйеуіне көңілі толмаса, әкесіне, ел-жұртына жар-жар айту сылтауымен өзінің наразылығын да айтып салады. Бірақ, қазақтың қалыптасқан дәстүрі бойынша бұл есепке алынбайтын болған.

Кешке қарай қыз туыстары қыз бен жігіттің некесін қидырады. Неке қию мұсылман дінінің қағидаларына сай өткізіледі. Қыз анасы күміс жүзік, сақина және садақ жебесі салынған сырлы тостағанға су құйып, молданың алдына жайылған ақ шүберекке қояды. Неках дұғасын оқыған молда күйеуден, қалыңдықтан, куәлардан, қыз әкесі мен бас құдадан ризалық алып, су ұрттатады.

Неке қиылғаннан кейін ұзату тойы да аяқталады. Қыз үйінен күйеу еліне аттанарда қимас өз ауылын аралап жүріп, жақын туыстарымен қоштасады. Қоштасудың негізгі мәні – үйлердің адамдарымен ғана жүздесіп шығу емес, әр туыстың от орнымен, шаңырағымен қоштасып, сол шаңырақ иелерінен, дәстүр бойынша, ескерткіш есебінде ұсынған сыйлықтарын қабылдап, ықыластарына ризашылық білдіріп, олардың сыйлықтарын көзіндей көріп жүруі. Бұл салт ел ішінде «танысу» деп аталған. Соңынан ата-анасымен, жұртымен, құрбы-құрдастарымен қоштасып, «сыңсу» айтып, өзінің жаңа үйіне кете барады...

Бұның барлығы өткен ғасырдың қыз ұзатуына байланысты жөн-жоралғылары болса, бүгінгі қыз ұзатудың жөні мүлдем бөлек. Әрине, ескі салттың қалдықтары бар, бірақ заманның ағымына қарай көптеген салт-дәстүрлер ұмыт болып, жаңа дәстүрлер енген. Мысалы, қызды үйден шығарып саларда төселетін тазалықты, адалдықты білдіретін ақ мата «Ақ жол» үстіне кейінгі кездері раушан гүлінің гүлжапырақшаларын шашу пайда болды.

Ол жайында кезінде этнограф, зерттеуші ғалым Жағда Бабалықұлы: «...Қазақтың әрі-бері тарихында көкті жұлғанды кім көрді? Және сол жұлып-жұлмаланған «тірі организмді» ұзатылып бара жатқан қыздың аяғының астына төсеу деген не сұмдық?...Гүлді шашқанды қою керек. Қазақта «көктей солған» деген сөз тіркесі бар. Ырым жаман ғой», деп айтып кеткендігін білеміз.

Алайда, бұл үрдіс әлі күнге дейін жалғасуда. Сонымен қатар қызды күйеудің қолына әкесі алып келіп ұстатып жатқанды да көрген боларсыздар. Бұл Бастыстың сериалдарын көріп өскен жастар үшін дұрыс салт болып көрінері анық. Соған қарамастан, бұрынғы кезде қыз ұзатудың дәстүрінде әкесі кетіп бара жатқан қызды өз қолымен алып барып күйеуге ұстатпақ түгілі, еркелеп өскен қызы қиянға кетіп бара жатқанда жұрт көзінше егілуден ұялып, атқа мініп, ауылдан аулаққа кететін болған.

Айта берсе көп қой... Тіпті бұрын қызды өз үйінен ұзатып, онымен қимай қоштасып, жылап жатса, қазір мейрамханаларда дүркіретіп той-думан жасап жатады. Қыздың кеткеніне әйтеуір бәрі мәз, ағайын-туыс, жора-жолдастар ішімдік ішіп тойлатуда. Жылдар өткен сайын қыз ұзату үйлену тойы емес екендігін ұмытып бара жатқандаймыз...

2000-жылдардан бастап Қыз ұзату міндетті түрде жасалынатын үлкен тойға айналған соң қазіргі кезде арнайы тойханалар, бірнеше банкет залынан құрылған арнайы ғимараттар салынуда. Салттың бір кездері ұмыт болғандығынан қазіргі кездің пайда тапқылары: қыз ұзату тойына сценарий жасаймыз, деп әлек. Сондай-ақ бұл тойда арнайы декорациялар әкеліп, театрландырылған қойылым жасайтын әртістер де бар екенін тағы білеміз.

Одан қала берсе, қазақ-орыс газет-журналдарында соңғы жылдары бірі біліп жазса, бірі естіп жазған Қыз ұзатуға байланысты түрлі нұсқаулықтар пайда болып жатады.

Бұрын табақта тартылатын тойбастар бүгінгі күні неше түрлі формада тігілген қобдишаларда, тіпті өзінің ауқаттылығын көрсеткісі келгендер оны үлкен сандыққа салып алып жатқандығына да куә болып жүрміз.

Қалыңдық көп ретте қазақша стильде тігілген көйлекпен ұзатылады, заманауи ұзату бүрмелі көйлектерді сіз ательеден тіктіртіп, не дүкеннен сатып ала аласыз, сұраныс барда, ұсыныс та жетерлік. Алайда, солардың ішінен жарасымды, қазақы, қыз баланың талғамына сай болатын көйлекті табу оңай емес. Бағасы да жоғары. Мысалы, қолдан жасалған әдемі сәукеле бағасы 30 000 - 100 000 теңгеге дейін де жетуі мүмкін.

Тойдың тағы бір нышанына орай арнайы «Жасау» сияқты дүкендер де ашылып, қыз жасауына қажетті жабдықтарды түр-түрімен сата беруде (әрине, бұл өте ыңғайлы). Базар-дүкендер болса, қызды шағарып саларда аяғының астына төсейтін ақ жол маталардың неше түрін жасап сатуда.

Шығынға батқан қыздың әке-шешесі несие алып жатқан жағдайлар жетерлік. Бір сөзбен айтқанда, «ырым» деген түсінікті халыққа біртіндеп бизнеске айналдырғандаймыз... Осыны біреулер түсінсе, біреулер: басқалардан қаламыз ба — деген оймен жаңа «дәстүрлерге» бас июде.

Бұл жайында бүгінгі этнографтар не айтады екен?

Тарих ғылымдарының докторы, профессор Қалшабаева Бибизия Кенжебекқызы:

«Қазақта баяғыдан бері келе жатқан «Қыз туғанда қырық жеті туылды» деп айтылатын мақал бар. Яғни ол қалың малдың көлемі болып есептелген. Әрине, қазір бізде ондай жоқ. Бүгін көбісі: «қыз ұзату тойы деген қазақта болмаған, кейін шығарып алынған дүние» деп жатады. Ол дұрыс емес. Қазақ ертеден қызын ұзатқанда той жасаған. Ұлдан кем көрмеген. Қызды жат жұрттық деп ертеден қадірлеген. Қыз ұзатыларға дейін бір-екі апта бұрын қыздың бүкіл туған-туыстары үйіне шақыратын болған. Жасауына дүние қосқан. Ал қыз болса, оларды аралап қоштасу жасайтын болған. Ұзатудың өзіне келетін болсақ, бұрында, мысалы, ұзату кезінде некені қыздың үйінен қиып жіберетін. Қазір бұл дәстүр Қытай, Түркия қазақтарында сақталады. Ал бізде болса, тек жігіттің үйіне барғанда неке қию дәстүрін өткізеді.

Бүгінгі ұзатуды шамасына қарай жасайды. Үй жағдайы болмаған жағдайда кафе, мейрамханаларды жалға алады. Ол заманға сай өзгеріс. Дәстүр дегеніміз өз заманына сай болып, ыңғайланып отырады. Тек оның негізін, берер тәрбиесін жоғалтып алмау керек. Мысалы, қазірде кей жерлерде қыз ұзатылып болғаннан кейін өз үйінде жүре береді екен. Тек жігіт тойы жақындаған кезде баратын көрінеді. Бұл мүлдем дұрыс емес. Ұзату тойы жасалған соң, қыз сол күні-ақ жігіт үйіне кетеді. Ұзатудың мәні де сонда».

Ал жастардың «Қыз ұзату» дәстүрінің мән-маңыздылығына деген көзқарасы әр түрлі.

Наурызгүл, 21 жаста:

«Мен қыз ұзату дегенді қолдамаймын. Өйткені ұзату той деген құр шығын. Мысалы, менің туған әпкем күйеуге шыққанда ұзаттық. Екі миллион кетті. Ол деген әке-шешенің соры ғой. Олар сені өсіреді, бағып-қағады және келіп сені ұзатады. Екі миллион менің әке-шешемнің екі жыл жүріп жинаған ақшасы. Соның бәрі бір күнде сарп кетті. Шымкент жақта қалың малды көп әкеледі деп айтып жатады. Бірақ оның бәрі өтірік. 1000-2000 мың доллар әкелетін шығар, бірақ өздері екі есе етіп алып кетеді. Негізі қызды алып қашып кеткен дұрыс. Егер қыз қашып кетсе, құда да тыныш, құдағи да тыныш. Тек артынан қуып бара саласың. Сосын ақша шығынданбайсың. Меніңше, алып-қашып, аман-есен сүйгендерімен қосылған дұрыс».

Нұршапағат, 21 жас:

«Қазіргі кезде қоғамда, әсіресе қыздардың арасында, «Ақылды қыз қашып кетеді, ақылсыз қыз шашып кетеді» деген пікір бар. Мен онымен келіспеймін. Ол негізі әркімнің отбасылық жағдайына байланысты деп ойлаймын. Қазақ «Қыз — қонақ» дейді ғой. Сондықтан өз үйінен жөнімен кеткенедігін дұрыс деп білемін. Өзім де болашақта жарымды қазақтың салт-дәстүрі, жөн-жоралғысы бойынша аламын деп ойлаймын».

Бүгінгі күні бір әулеттің келіні болып отырған қыздар.

Айғаным, 20 жаста:

«Салтымызға мен оң көзқарастамын. Әр қыз баласына ата-ананың ризалығын алып, басқа әулетке батамен босаға аттағанға не жетсін? Себебі, қазақтың батасы әр істің ақ бастамашысы ғой. Ер жігіт болашақ қайынатасының алдына барып, танысып, мән-жайдың қанығын айтып, келісімін алады. Кейін сырғасын салып, құда-құдағилар құйрық-бауыр жегізіп, кәде тарту сияқты ырымдары басталады. Алып қашып, батасыз қиылған некеден қыз ұзату әлдеқайда артық, әрине. Бүгінгі күні мұны дүркіретіп той қылып, думандатып жыр қылып жататындар аз емес. Мұндай көңілді ата-ана баласының өміріндегі үлкен қуанышына аясын ба. Осы тойдың астарында сыңсыған қыз бен қимастықпен жылаған әке-шешенің көз жасы ұмытылып қалып жатады көбінде... Алайда, ең бастысы, ұлы мен қызының бақыты ғой».

Шынаргүл, 22 жаста:

«Ата-ананың демеуімен, солардың ақ батасымен қолынан ұзатылдым. Қызды қолдан ұзату дегенді өзім құптаймын. Ата-анамның қолынан ақ батасын алып ұзатылғанымды абырой көремін. Қолдан ұзатылған бір қызық екен. Кетіп бара жатқанда жыламаймын деп ойлағанмын. Бірақ мен кетіп бара жатқанда бәрі жылаған соң, көңілім босап кетті.

Кезінде қыз ұзатылып бара жатқанда түрлі ырымдарын жасап, салт-дәстүрлерін сақтап, артынан нар-нар жүк артып, жеңгелері жасауын апарып беретін. Соның бүгінгі көрінісі, жұқанасы болса да, қалған қалдығы осы деп білемін».

P.S. Түп-тамыры тереңге кетіп, нық бекігендіктен, «Қыз ұзату» бүгінгі күні өз жалғасын табуда. Алайда, ұмыт болып бара жатқан жөн-жоралғысын қайта жаңғыртып, Батыстан енген, орыстан көшірген салт-дәстүрлерді «Қыз ұзату» тойының сценариінен шығарып тастау бүгінгі ұрпақтың өз қолында.

Материалды дайындаған Айнұр Ракишева,

Айжан Кәрібаева

________________________________________________________________________

Тақырыпқа орай:

Қалыңмал турасында не білеміз?

2001 жылы құрылған «Ұлытау» этно-рок тобы – отандық және әлемдік заманауи инструменталды музыка саласындағы жаңалық. Топ музыканттары Құрманғазы, Дәулеткерей, Тәттімбет, Нұрғиса Тілендиевпен қатар, шетелдік Бах, Вивальди, Паганини сияқты ұлы композиторлардың шығармаларын ерекше құлшыныспен және ынтамен орындауы арқылы көзге түсті.

_________________________________________________________________________

«Ұлытау» тобының ерекшелігі сол, олар орындаған шығармалардан дала  желінің ұйытқуы сезіліп, күн көзіне күйген шөптің иісі аңқиды, тәкаппар, сәнді жылқылардың желісі байқалады, қатал жүзді ақсақалдар мен әдет-ғұрыптардың арбаушы сиқыры елестейді. Бұл өнерді «World Music» деп те атауға болады. Домбыра, гитара, скрипка үшеуінен шығар әсем әуенді бір арнаға тоғыстыра алған топтың скрипкашы қызы Алуа Мақановамен болған сұхбатты назарларыңызға ұсынамыз.

– Әңгімені бала кезіңізден бастасақ... Мектеп сахнасының «жұлдызы» болдыңыз ба, әлде музыкаға деген қызығушылығыңыз кейін туды ма?

– Мен сазды әуенді саф алтындай қастерлейтін отбасында дүниеге келдім. Алтын ұямда музыканы айналып өткен адам жоқ. Әкем де, анам да, өзімнен үлкен әпкем де музыкалық мектепті, сосын консерваторияны бітірген жандар. Анам Күләш Байсейітова атындағы дарынды балаларға арналған Республикалық арнайы музыкалық орта мектеп-интернатында дәріс берді. Сонда «қасымда боласың, әрі үйде фортепиано бар, содан үйрене бересің» деп мені фортепианоға бергісі келді. Ал мен «жоқ, мен скрипкаға барамын, болмаса мүлде бармаймын» деп тұрып алдым. Сол кезде анамның «скрипканы қайта-қайта ауыстыруға тура келеді, кішкентайын үлкеніне, үлкенін тағы басқасына, оның бәрі қымбат тұрады» деп мені әбден үгіттегені есімде. Кіп-кішкентай болсам да, табандылығымның арқасында скрипка сыныбын бітіріп шықтым. Содан кейін бүкіл балалық шағым скрипкамен өтті десем де болады.

– Музыкалық аспаптар ішінен таңдауыңыз неліктен скрипкаға түсті?

- Білесіз бе, соған өзім де таңқаламын. Әсте, скрипканы қыздың сондай бір нәзіктігін көрсететін, оның жан дүниесімен астасып жататын аспап деп ойласам керек. Кішкентай кезімнен ішімде скрипкаға деген бөлек бір сезім болды да, жүрегіммен қаладым. Қазір мүлде өкінбеймін.

– «Ұлытау» тобына қалай келдіңіз?

- Шыны керек, сахна жұлдызы болсам деген арман менде болмапты. Мектепте тек қана классикамен айналыстым. Мектепте оқып жүрген кезімізде сыныптас қыздармен сол жылдары жарыққа шыққан «Ұлытау» тобының шығармашылығын тыңдап, әңгімеге арқау ететінбіз. Ол уақытта осы атақты топтың құрамында өнер көрсетемін деген ой түсіме де кіріп шықпаған еді. Біз үшін бұл музыкадағы жаңа, жарқын және ғажайып бағыт болды. 2005 жылы мектепті үздік аяқтап, Құрманғазы атындағы Қазақ Ұлттық Консерваториясына оқуға түстім. Сабақта жүріп-ақ түрлі шараларға, концерттер мен республикалық және халықаралық деңгейдегі байқауларға қатыстым. Түрлі оркестрлер мен ансамбльдерде өнер көрсетіп, концерттермен шет елге де шықтық, мұның бәрі де маған ұнайтын. Менің өмірім классикалық музыкамен байланысты болады деп ойлайтынмын. Бірақ, бір күннің ішінде музыкадағы талғамым өзгерді... Есімде қалғаны, 3-курс оқып жүрген кезім, күн бейсенбі болатын. Оркестрдегі кезекті дайындық болып жатқан. Үзіліс кезінде жаныма бірнеше жігіт келді, арасынан Максті (Максим Кичигин) тани кеттім. Репетиция аяқталысымен олар маған кеңсеге келіп, бағымды сынап көруді ұсынды. Бірнеше күннен кейін мен «Ұлытау» тобының мүшесі атандым (2007 жыл). Көзді ашып-жұмғанша одан бері де бес жыл өтіпті.

– Топтың құрамында жалғыз қыз болып өнер көрсету қиындық тудырмай ма?

– Жоқ, мүлде қиын емес. Тек, кейде далабымды үйде ұмытып кеткен кездерде ғана болмаса, ешкімнен далап сұрай алмайсың (күліп). Ал, өзге ешқандай қиындығы жоқ. Тіпті, айтарлықтай артықшылықтары бар. Жалғыз қыз болғандықтан бәрі сыйлап тұрады, қашанда барын беріп, көмектерін аяған емес. Қарның ашқан шығар деп, біреуі кәмпит беріп, біреуі мен үшін бутерброд тасып жүреді. Немесе көңіл-күйің болмаса: «Не болды, кім тиісті, үй-ішілері аман ба? Ал, айт қане!», -деп сұрақтың астына алады. Жігіттердің жанұясымен де жақсы араласамыз. Ержанның да, Максимнің де кішкентайлары бар. Соларға барып тұрамын. Екеуінің де үйленгендеріне біраз болса да, жақында ғана кішкентайлы болды. Өздері де содан бері жұмысқа да аса құлшынысты, басқаша күйде жүр. Енді түрлеріне қарасаң, өзіңнің де көңіл-күйің көтеріліп қалады. Жігіттер үшін өте қуаныштымын. Екеуі де туған ағамдай болып кетті.

Көп балалы ана болуды армандаймын

– Ал, өзіңіздің жеке өміріңіз жайлы не айтасыз?

– Жеке өмірімнің құпия болып қала беруін қалаймын. Айтарым, әйел адам, мейлі ол әнші болсын, әртіс болсын, скрипка тартсын, негізгі міндеті ана болу екенін ешқашан ұмытпағаны жөн. Ия, қазір 21 ғасыр, барлық ауыртпалық пен жауапкершілікті ер адамның мойнына артып қойып отыруға да болмайтын шығар. Ер адам да шаршайды немесе жұмысында сәтсіздіктер болатын кездер бар. Сондай кезде әйел адамның да отбасы мен еліне аз да болса пайдасын тигізіп, жұмыс жасауында тұрған ештеңе жоқ. Әйтсе де, қашанда әйелге қойылатын ең бірінші талап – ұрпақ жалғастыру. Және денсаулығы көтерсе, көп балалы болғанға не жетсін! Өзім көп балалы ана болуды армандаймын.

- Егер сіздің алдыңызда сондай таңдау тұрса, өнеріңізді отбасыға айырбастап кете алар ма едіңіз?

– Ондай жағдай туа қалса, отбасыны бірінші қоя алар едім. Менің ойымша, топтағы жігіттер де ұстап қалмайды. Өздері де «сен қызсың ғой» деп жағдайымды әрқашан түсініп отырады.

– Дәстүрлі сұрақ, алдағы жоспарларыңыз қандай?

– Жақында екінші ән жинағымызды жарыққа шығаруды жоспарлап отырмыз. Естеріңізде болса, бірінші альбом «Жұмыр қылыш» деген атаумен бірнеше жыл бұрын жарық көрген. Келесі жинаққа әзірге «Жаңа күн» деген атау беріп отырмыз. Жалпы алғанда, жинақты дайын деп айтуға да болады. Әндердің  бәрін жазып қойғанбыз. Оның біраз шаруасы шетелде жасалды. Сахнада жүргендеріне он жыл болған болса, он жинақ шығарып үлгерген әншілер де, топтар да бар. Әрине, олай жасауға да болады, тек бұл әркімнің талғамына байланысты. Бізге сан емес, сапасы маңызды. Сондықтан, сапалы дүние шығару көп уақыт алатыны да заңдылық.

Альбомның атауы болып тұрған «Жаңа күн» күйіне бейнебаян түсіру де жоспарда бар. Ол қалай болады, қайда түсіріледі деген мәселелермен клипмейкерлер айналысып жатыр.

– Топтан бөлек, болашақта жеке өнер көрсету ойыңызда бар ма?

– Қазір «ия», «жоқ» деп жауап бере алмаймын. Себебі, бәрі де мүмкін. Әрине, адам бір орында тұрмай, қалыптаса түсуі керек. Мен де алдыма мақсат қойып, одан әрі жетіле түсуге ұмтыламын. Ал қазір мен әлі ол деңгейге жеткен жоқпын деп ойлаймын. Бүгінде, Аллаға шүкір, көптеген мемлекеттерді аралап, үлкен-үлкен сахналарда өнер көрсетіп жүрміз. Өз басым үйренгенімнен үйренерім көп деп есептеймін. Әлі де көп тәжірибе керек. Жеке өнер көрсетсем деп алдыма мақсат қоймаймын, реті келіп жатса көрерміз. Орындаған шығарма бүкіл жан дүниеңнен, жаныңнан суырылып шығуы керек. Қазір барып, барлығын өтірік компьютермен өңдеп, ән айтып шыға  салуыма да болады. Бірақ, ондай арзан дүниенің қажеті қанша? Жүректен шыққан нәрсе ғана жүрекке жететінін жақсы білемін.

– Демек ән айтатын да өнеріңіз бар ғой?

– Жоқ, мен оны жай ғана мысал ретінде келтіріп отырмын. Алла берген өнерімді қанағат тұтамын. Әнді тек душта немесе үйде ыдыс жуып жүрген кездерде ғана айтамын. Сондай кездерде айқайлап ән салатыным бар, көршілерімнің не ойлап жүргенін қайдам (күліп).

– Сахнада өнерден бөлек сырт көрініс те маңызды рөл атқарады. Стилистеріңіз бар ма?

– Ия, ол Қыдырәлі ағамыз. Бізді тауып, топты құрған соң топқа қатысты барлық нәрсеге атүсті қарамайды. Костюмдермен арнайы дизайнерлер жұмыс жасаса да, ағамыздың өзі де біздің сахнадағы кейпімізге бас қатырады. Мен қыз болғандықтан, сырт көрінісіме қатысты кейбір ұсақ-түйектерді өзім де жасай берем. Шашымды бүгін былай жасаймын немесе мынадай сырға тағамын деген сияқты. Өйткені, сахнаға шыққанда ең алдымен өзіңе ыңғайлы болуы тиіс. Бір жақсы жері – біздің сахналық костюмдеріміздің бәрі де жабық, қазақы нақышта. Аллаға шүкір, сахнаға шыққанда анам мен әкем, немесе туыстарым көргенде беттерін басып, ұялмайтындай кейіппен шығамыз.

– Қазақ эстрадасынан кімдерді сүйіп тыңдайсыз?

– Әрине, «Музарт» тобы. Сәкен ағамыз бен Мейрамбек ағамызды шын жүректен сүйіп тыңдаймын. Кейде шаттанып жүріп көңілді әндер тыңдайсың, кейде көңіл-күйің болмай ырғақты әуендерге көшесің, кейде армандағың, кейде тіпті билегің келетін кездер болады. Айтайын дегенім, көбіне көңіл-күйге байланысты.

– Әлеуметтік желілерді қаншалықты қолданасыз?

– Әлемнің әр шетінде тұратын достарыммен байланысу үшін «Фейсбук» әлеуметтік желісін қолданамын. Ал тыңдармандарымызды қызықтырған түрлі сұрақтарға жауап беріп, әрдайым байланыста болу үшін «Вконтакте» желісі көмекке келеді. Одан бөлек, тобымыздың жеке сайты бар, онда арнайы мамандар жұмыс жасап, жиі-жиі жаңаланып тұрады.

Анамды қуантқым келеді

– Асүйге жиі бас сұғып тұрасыз ба?

– Шынымды айтайын, мен үйде көп бола бермеймін. Ал үйде болған кезде мүмкіндігімше тамақты өзім жасауға тырысам. Мен анаммен тұрамын. Үлкен әпкем тұрмыста, әкеммен бірге тұрады. Анам жұмыста болады, мен де жұмыста, үйде болғанда қасында болып  анамды қуантқым келеді. Көбіне гастрольмен шетте жүргендіктен, ол да мені сағынады. Қолымнан келгенше тамақ жасап беруге тырысамын. Анам жеп көріп күледі де, дәмді деп айтады. Көңілім үшін айтқанын біліп тұрсам да, өз қолыммен жасаған тамақтарым өзіме де дәмді болып көрінеді.

– Өнер жолында өзіңізге кімді үлгі тұтасыз?

– «Ұлытауға» келер алдында 1 ай бұрын қайтыс боп кеткен Иосиф Фудиман есімді ұстазым болды. Консерваторияда скрипкадан дәріс беретін. Ол менің шынайы ұстазым. Өнерге деген, өмірге деген көзқарасымды сол кісі қалыптастырды десем болады. Ол кісінің айтқан сөздері әлі күнге дейін жадымда сақтаулы. Есіме түсіріп, әр түрлі жағдайда бағдаршам ретінде ұстанамын. Сол сөздері арқылы әлі күнге ұстазым болып келе жатыр десем де болады.

– Сіз үшін өнердің ең биік шыңы қандай?

– Халықты жылтырақпен алдамау, шын мәнінде өнердің биігіне жету.  Бұл өмірде бастысы атақ немесе қаржы емес, меніңше. Аз болса да, ақшаның берекесін берсе болғаны. Ол қашан берекесін береді? Өзіңнің шын еңбегіңмен тапқанда ғана. Мүмкін, адал еңбегіңмен келген атақ та бақыт шығар. Ондай деңгейге әлі өзімді лайық деп ойламаймын.

– «Грэмми» сыйлығын алуға ұмтылып жүр екенсіздер. Ол үшін қандай жұмыс атқарып жатсыздар?

– Ия, бұйыртса алармыз деген ниетіміз бар. Дегенмен, «Грэмми»  кез келгеннің қанжығасына бұйыра беретін көлденең жатқан дүние емес. Оны уысыңа түсіру оңайға соқпайтыны айтпай-ақ белгілі. Қоятын талаптары да аса жоғары. Бізде арнайы осы жобамен айналысып отырған мамандар бар.

– «Ұлытау» тобы көптеген шет мемлекеттерде өнер көрсетті. Ол жақтағылар сіздерді қалай қабылдап жатады?

– Мақтанғанымыз емес, мен топтың құрамында болған бес жылдың ішінде бірталай шетке шықтық. Бірақ, бір де бір концертте залда адам аз жиналғанын немесе концертіміздің сәтсіз өткенін көрген емеспін.

– Репертуарды қалай таңдайсыздар?

– Мысалы, дайындыққа Ержан келіп: «Ал, жігіттер, мен кеше түнімен отырып, жиырма шақты күй тыңдадым. Ішінен ұнағанын тыңдап көріңдер»,– деп екі-үш күй ұсынады. Соны бәріміз тыңдап, ішінен ұнағанын аламыз. Немесе Ержан да, Максим де өздері әуен жазады. Композицияларда скрипка қатты маңызды емес, маңыздысы – домбыра, кейін гитара. Шығарма деген бір күнде шыға салмайды, кейде апта, кейде айлап дайындаламыз. Арасында бір-бірімізбен келіспей қалатын кездер болады. Бір жақсысы, оның бәрі дайындықта басталып, дайындықта аяқталады. Кейде шықпай қалатын күйлер болады. Оны қойып, басқасына көшеміз де, сосын қайта қолға аламыз. Көңіл-күйге байланысты ма, әлде Алла сәтін салады ма екен, аз ғана уақыт ішінде сәтті дүниелер туатын кездер болады. Егер жаңа дүние бәрімізге ұнап, бірімізге ұнамай қалған жағдайда да оны орындамаймыз. Сахнаға шыққанда біреуіне болса да ұнамай тұрса, халық бәрібір оны сезеді. Халықты алдау мүмкін емес.

– Продюсеріңіз жайлы не айтар едіңіз?

– Қыдырәлі аға менің ағам сияқты. Бәріміз арқа сүйеп жүреміз. Тек продюсеріміз болып, бізге ақша төлейтін болғаны үшін ғана емес, шын сыйласып, отбасымызбен де жақсы араласамыз. Біз Астанаға барғанда да, «Жүріңдер, шаршадыңдар, үйге барып шай ішіп кетіңдер» деп жаны қалмай тұрады.

– Шығармашылық адамы үнемі өзін жетілдіріп отыруы тиіс. Ара-тұра қолыңызға кітап алып тұрасыз ба?

– Әрине, бұл жағынан ұятты емеспін. Кішкентай кезімізден ата-анам соған үйретті. Енді ғана өзімізді қыз сезініп, айнаның алдында ұзақ тұра бастаған жеткіншек шағымда да әкем үнемі: «Айнаның алдында тұрғанша, барып кітап оқы»,– дейтін. Үйдегі сондай тәрбиеден болса керек, талай шығармаларды оқып өстім. Өкініштісі сол, орыс мектебін бітіргендіктен, шығармаларды да орыс тілінде оқыған жеңіл. Ал, қазір iPad деген жақсы болды, бірнеше кітапты енгізіп алып, жүрген жерімде оқып жүремін. Ал, топтың жігіттері тіпті көп оқиды. Әсіресе, Ержан газет немесе журнал көрсе отыра қап оқи кетеді. Қашан қарасаң да «Оқитын бірдеңе беріңдерші» деп жүргені.

– Ашық әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан Маржан Әжібек

«Жастар үні» журналы#1(52)

Р.S.Редакциямызға келіп түскен соңғы дәлелденбеген ақпаратқа сүйенсек, Алуа «Ұлытау» тобымен қош айтысып, АҚШ-та өз білімін ұштамақ екен. «Алтын алма, білім ал» деген ұстанымы бар өнерлі қызға сәтті сапар тілейміз!

_________________________________________________________________________

«Жастар үні» жаңадан шыққан журнал - елу беттік басылым елу түрлі сезімді қозғап, қарбалас өмірге бір мезгіл сырттан қарауға мүмкіндік сыйлайды. Алып қарап, өз ойларыңызды айтып отырыңыздар.

Жазылу индексі 74555

Журналға жазылу «Қазпочта» АҚ және «Евразия пресс» агенттігінің кез келген бөлімшелерінде жүргізіледі.

Әдебиет тарихында Нобель сыйлығы беріліп тұрса да, одан өз еркімен бас тартқандар да бар. Сондай ұлы жазушылардың бірі — Бернард Шоу. Не себептен Нобель сыйлығынан бас тартқандығын сұрағандарға ол «Кезінде менің Нобель сыйлығын алуға қызыққандығым рас. Бірақ дәл қазір менің талантым Нобель сыйлығынан жоғарылап кетті» деп, — жауап қайтарыпты. Дей тұрсақ та, шын мағынасындағы ұлы талант болғанымен, белгілі бір саяси себептерге қатысты Нобель сыйлығы берілмеген жазушылар көп. Өте көп...

Амангелді Кеңшілікұлы, «Нобель сыйлығы кімге керек» атты эсседен үзінді

Биылғы Нобель сыйлығының әдебиет саласындағы лауреатын бүгін Стокгольм қаласында жариялайды. Букмекерлерге сенетін болсақ, әдеби сыйлықтың жеңімпазы Харуки Мураками атануы әбден мүмкін. Ladbroke ұтыс тігу мөлшерлемесін 2/1 бойынша қабылдап отыр, мүмкін олар шынымен де бәрін біліп отыр? Мураками нобелиат атанса, оқырман санын көбейте ала ма? Әлде халық оған деген қызығушылықты бұрыннан бәсеңдетіп, қазіргі проза санатынан алып тастаған ба?

Бүгінде Муракамиді «хиптсерлерге арналған Коэльо» деп атап жүр. Шын мәнінде, бұл жазушы жайында көп айтылады, масс медиа кеңістігінде де жиі жазып тұрады. Алайда, бүгінгі прозаның әдеби маңыздылығы мен көкейкестілігі турасында әңгіме өрбітетін болсақ, бәріміз мүлдем басқа жазушылардың аттарын айта бастаймыз. Осыдан 2000-жылдары сәнге айналған Муракамиге биылғы жылы Нобель сыйлығын берген дұрыс па деген сұрақ туындайды.

Қалай болса да, соңғы жылдары Нобель сыйлығына әдеби әлем күмәнмен қарауда. Оған қоса, саяси астары бар сыйлық онсыз да табысты жазушыға керемет жарнама жасамас. Алайда, Льоса мен Памукты есімізге түсірсек, олардың жағдайы өзгешелеу еді... Ал Рушдиге келетін болсақ.., үмітімізді үзуге тура келеді.

Ал сіз Нобель сыйлығын қай жазушыға ұсынар едіңіз?

«Екпін» жобасында жаңа айдар — бүгінгі күннен бастап тарихи тұлғаларымыздың құрметіне аталған Алматы көшелеріне саяхаттап, қаламыздың көшелері арқылы еліміздің тарихына шолу жасауға бел буып отырмыз.

Сонау 60-жылдары көше мерекелерін өткізу дәстүрі болған екен. Оны Ораз Жандосов пен Юрий Гагарин атындағы көшелердің қиылысында орналасқан алаңда 1967 жылы Ораз Жандосовқа орнатылған ескерткіштің ашылу салтанатында Калинин аудандық партия комитетінің секретарі Ғ.Бибатырованың: «Бізде көше мерекелерін өткізу дәстүрге айналып отыр. Өйткені әр көшенің өзіндік тарихы бар. Олар өткендегі небір ерлік істердің куәсі болғандай» деген сөздері дәлелдейді.

Бұл мерекеде Ораз Жандосовтың қызметтесі коммунист Құсайынбек Әміров: «Мен Оразды жалынды большевик, іскер ұйымдастырушы, кішіпейіл дос, адал, абзал жан ретінде білемін. Онымен қызмет еткен кезім әлі жадымда. Ол революция ісіне студент кезінен араласып, Бокин, Виноградов, Бабаев сияқты жалынды коммунистермен бір сапта болды. Кейін ол Түркістан Орталық Атқару Комитетінің мүшесі, насихат және ұлт мәселелері бөлімінің меңгерушісі, Қазақстан Өлкелік партия Комитетінің секретарі, Жетісу облыстық Совет атқару комитетінің председателі қызметін атқарып жүргенде оны мен қамқоршы ретінде таныдым», - деп оның көзі тірісінде қандай жан болғандығын артынан қалған ұрпақтарына жеткізді.

Бүгінгі күні есімі көптеген елді мекендер мен көшелерге берілген көрнекті мемлекет қайраткері, ағартушы Алматы қаласында орналасқан Қазақтан Ұлттық кітапханасының алғашқы директоры болғандығын біріміз білсек, біріміз біле бермейміз. Сондықтан да «Жандосов көшесі»  деген атпен белгілі көшеге есімі берілген Ораз Жандосов кім болғандығы туралы оқырмандарымызбен бөліспекпіз.

Жастай білім алып, қазақ халқының мүддесі үшін күрескен азаматтардың бірі - Жан­до­сов Ораз Қыйқымұлы 1889 жылы Ал­ма­ты об­лы­сы Қара­сай ауда­ны Қас­ке­лең қаласында дүниеге келген. 1908 жылы Вер­ный ер­лер гим­на­зи­ясына түсіп, оны 1918 жы­лы бітіріп шығады. Гимназия қабырғасында жүргенде-ақ патша үкіметінің қанаушылығына қарсы шығып, жасырын ұйымдармен байланыс орнатады. Сөйтіп 1916 жылы күрті болысындағы ұлт-азаттық көтерілісті ұйымдастыруға белсене араласып, Бекболат Әшекеевпен қатар жүреді. Ол Тоқаш Бокин, Абдолла Розыбақиев, Мағазы Масанчи, Баһауатдин Шаһабутдиновтармен бірге Жетісу өңірінде Кеңес үкіметін орнату жолындағы күрестерді басқарған. Сондай-ақ өзі Жетісу облыстық әскери-революциялық комитеттің төрағасы болған жылдары Анненков әскерін Жетісудан қуып шыққан.

Ораз Жандосов қазақ халқының саяси және әлеуметтік жағдайын, мәдениетін, оқу-ағарту ісін көтеру үшін аянбай тер төккен жан. Ол жергілікті халық пен сырттан көшіп келген өзге ұлт өкілдері арасындағы дау-жанжалдарды шешуде, ең алдымен, тұрақтылықты қолдайтын.

1919 жылдың шілде айында Жетісу облыстық партия комитетінің секретарі болып сайланады да, коммунистік мұсылмандар бюросының председателі болып қызмет атқарады.

Ол Ақтөбе қаласында өткен «Кеңестік және кеңестік емес қызметкерлердің» бүкілқазақтық конференциясына (1920 жылдың қаңтары) Жетісу делегациясын бастап барған. Сөйтіп Қырғыз Республикасын (Қазақ АССР-ын) құруға байланысты территориялық мәселелерді шешуге тікелей қатысқан.

Жетісу облревкомының төрағасы болған кезінде Жандосов 1921-1922 жылдардағы жер реформасын іске асыруда аса көрнекті рөл атқарды.

Орта Азияның ұлттық-мемлекеттік болып бөлінгенінен кейін, Қазақстанның партия басшыларының бірі болған Ораз Жандосов қазақтың дәстүрлі мал шаруашылығын одан «мәдениеттірек» шаруашылық түрлерінінің пайдасына «жер жағына тарылта түскен жөн» дейтін бодан кезден мұра болып қалған ескі түсініктен арылуға ықпал етті. Соның ішінде көшпенді және жартылай көшпенді қазақ жұртын жерге орналастыру экономикалық жағынан алғанда бірінші кезектегі мәселе екенін алға тартқан.

Қытаймен шекарадағы кең-байтақ Кеген ауданының партия басшысы болған жылы (1934 жылы) құлдыраған ауыл экономикасын қалпына келтіру жолындағы аз уақыт болса да теңдесі жоқ қарқынды да серпінді қызметі сол кезде ел аузында аңызға айналып кеткен екен.

Сондай-ақ «Үлкен террор» басталар алдындағы жағдайға қарамастан, Алматы облатком төрағасы (1935-1937 жылдары) қызметінде 30-жылдардың басындағы «қайта құрудан» кейінгі аштық пен қырғынды бастан кешкен халықтың тұрмысын қалпына келтіру, жақсарту жұмысына жан-тәнімен беріле кіріскен.

1928-1929 жылдары ҚазАССР Халық ағарту комиссариаты басшысы қызметінде болған жылдары Қазақ Халық ағарту комиссариатының білім беру саясатының басым бағыты болған бұқаралық мектептерге күнделікті қамқор жасаумен бірге Қазақстанды жаңа жағдайға сәйкестендіру, КСРО құрамында даму жолында жоғары білім берудің шешуші рөлін дұрыс бағалай білген. Аса қысқа мерзім ішінде Қазақстандағы алғашқы оқу орындары – Мемлекеттік университеттің, Мал дәрігерлік, ауылшаруашылық институттарының ашылуына көп жігер-күшін жұмсаған да осы Ораз Жандосов еді.

Ораз Жандосов 20-жылдардағы қазақтың ұлттық мәдениеті саласында да жасампаздық процесінің мазмұны мен дамуына жемісті ықпал еткен тұлға. Ол қазақ тіліндегі кеңестік мерзімді баспасөздің дамуы, кәсіби қазақ журналистикасының және жазушылық шығармашылықтың өрлеуі, қазақ драма театрының қалыптасуы, қазақ алфавитінің алғашқы (латындық) реформасының шығуына зор үлесін қосқан.
Сонымен қатар 20-30 жылдары кеңестік дәуірде бірінші болып қазақ ауылын социалистік өлшемде кеңінен зерттеуді қолына алып Қазақстан ғылымы тарихында да көрнекті ізін қалдырған.

Тіпті бұрынғы Верныйдың қазіргі Алматы қаласы болып өзгеруінің өзіне де осы Ораз Жандосов тікелей ат салысқан. Ол 1921 жылдың 5 ақпанында Верный атауын «Алматы» деп өзгертуге және Халық Комитетінің ішкі істер бөлімі арқылы Кеңестер Одағы барлық басылымдарына хабарлауға бұйрық шығарып, қол қойған.
Голощекин билікке келген жылдары Қазақстанның барлық өлкелерін жайлаған аштық жайында айтқан ашық мәлімдемелері, жеке мәселелерге байланысты тұжырымдары, халық қамын жеген оқыған азаматтармен пікірлес болуы Голощекин мен оның қасындағыларға ұнамаған. Содан оны билік қызметінен түсіріп, қудалай бастайды.

Алайда Республика басшысы болып Л.Мирзоян келгенде, ол Ораз Жандосовты қайтадан жауапты жұмыстарға тартады. Сөйтіп Ораз Жандосов 1935-1937 жылдары Алматы облыстық атқару комитетінің төрағасы болып қызмет істеп жүрген кезінде халықтың жоғын жоқтап, ұлттық мүддені көп көтергені үшін НКВД тарапынан 1937 жылы тұтқындалып, 1938 жылдың наурыз айында «халық жауы» ретінде жасырын түрде атылады.

Мәтін: Айнұр Ракишева

Фото: Айжан Кәрібаева

Қай кезең болмасын, ақын-жазушылар жыл мезгілдеріне байланысты өлең жазып, музыка шығарып отырғандығы белгілі. Сондай туындылардың бірден-бірі төрт концерттен құрылған Антонио Вивальдидің «Төрт маусым» деп аталатын еңбегі.

Біздің қазақта да жыл мезгілдеріне байланысты әндер, өлеңдер өте көп. Бүгін «Екпін» журналы жылдан жылға ән қоржынымызды толтырып келе жатқан эстрада әндерінен рэп стиліне дейінгі меломандар мен қарапайым тыңдарман арасында танымалдылыққа ие он күзгі қазақ әнінің тізімін жарияламақшы.

«Күрең күз» — «Ән әлемінің Ақбаяны» атанған Қазақстанның еңбек сіңірген әртісі Мәдина Ералиеваның орындауындағы ән.

«Күзгі бақ» — МузАрттың орындауындағы бұл әнді елімізде естімеген жан жоқ шығар. 2009 жылы жарыққа шыққан «Күзгі бақ» әні сол жылдың да, бүгіннің де күзгі хиттарының бірі.

«Күзгі жаңбыр» — мұңды махаббат тақырыбын жиі көтеріп, тыңдармандарының жүрегіне жол тапқан Ғаділбек Жанайдың «Күзгі жаңбыры».

«Париж-күз» — «О, махаббат» әнімен танылған «Меломен» тобының махаббат жайындағы кезекті жыры.

«Күзгі қайың» — Қайрат Нұртас пен Қарлығаш есімді арудың орындауындағы ерке күз туралы әдемі ән.

«Күзбен сырласу» — Айгүл Иманбаеваның орындауындағы күздің соңғы күніне арналған ән. Бұл ән жастардың рингтонына айналмаса да, құлаққа жағымды, мәнді ән ретінде көпшілікке таныс.

«Жаңбырлы күз» — өнер жолын «Сағнұр» тобының құрамында бастап, бүгінгі күні өзінің жеке шығармашылығымен айналысып жүрген Әлия Әбілқайырдың орындауындағы әсем ән.

«Көптен күткен күз» — қазақ рэпінің дамуына өзінің үлесін қосып жүрген Жақау «Смерчтің» жыр жолдары.

«Күзгі дауыл» — бұл қазақ эстрадасының жарық жұлдыздарының бірі Сырым Исабаевтың орындауындағы кезінде біразға дейін ұялы телефондарды шырылдатқан ән.

«Күз» — 9 тілде, әрі түрлі бағытта және тек «жанды» дауыспен ән салатын вокалды инструментальді Kazrock тобының орындауындағы ән.

Материалды дайындаған Айнұр Ракишева

________________________________________________________________________

Достар, бұл тізімге қосылып, өзіңіздің сүйікті күзгі әндеріңізбен бөлісе отырыңыздар.

Қаламыздың мәдени өмірінде болып жатқан жаңалықтарды назардан тыс қалдырмайтын «Екпін» еліміздің танымал фото-суретшісі Сәуле Сүлейменованың көрмесіне барып қайтты.

Сәуленің әрбір туындысы суретшінің ерекше көзқарасын көрсетеді. Суреттеріне қарап, ресми жылтырлық, жасырын сұлулықты байқамайсыз. Себебі жаны қарапайымдылықты сүйетін суретші әдемілікті сырттан емес, өз ортасынан іздейді. Жұмыстарынан өзіңізге таныс жерлерді көрсеңіз, таңқалмаңыз. Сондай-ақ, суретшінің әрбір туындысынан қатып қалған форматтағы «сұлулықты» емес, автордың көзі көрген сұлулықты көріп, оны жанымен сезінесіз. Сәуленің сол қарапайымдылығы, жанының нәзіктігі туындыларына ерекше сұлулық пен тылсымдық сыйлап тұрғандай.

Сәуле Сүлейменова:

— Мен негізінен фотографиямен жұмыс істеймін. Өзім фотографияны жақсы көремін, себебі ол, кескіндемеге қарағанда, шындықты әлдеқайда жақсы жеткізетін сияқты. Өйткені фотография шындықты салмайды, бірақ оны ұстап алады. Ал кескіндеме — адамның жеке әлемі. Мысалы, менің туындылар ішінен «Астана, мен сені сүйемін» деген триптихке қарасаңыз, шынайы Астананы көресіз. Бұл жерде ескі жатақхана бейнеленген. Оны бояп жатыр. Бірақ сонда да ол өзгерер емес. Өйткені шынайы әдемілікті жасыра алмайсың. Қазіргі ресми Астана — жылтыраған, өте әдемі. Бірақ шынайы, ең әдемі Астана осы суреттегідей деп білемін. Қарап тұрсаңыз, сұлулық дегенді әркім әрқалай түсіндіргісі келеді. Бүгінгі халықтың сана-сезіміне көптеген адамдар шабуылдап жатқандықтан, біз сұлулықты біреудің көзімен көріп, біреудің белгілеп берген үлгісін ғана әдемілік деп бағалап келеміз. Шыны керек, жай ғана әдемі әйелдің қандай болатындығын білмейміз. Өйткені оның бейнесін біз үшін басқа біреулер шешіп қойған. Көшеде келе жатсаңыз, голливудтық күлкімен жымиып тұрған, боянып-сыланған сұлу адамдар түрлі билбордтардан сізге қарап тұрады. Бірақ сұлулық деген ол емес. Мен өзімнің сұлулық туралы ойларыммен бөлісе алатындығыма өте қуаныштымын.

Владимир Шургаев, фото-суретші:

— Сәулені танитындығыма 30 жылдай болды. Кезінде құрылған «Зеленый треугольник» деген топтың құрамында болған Сәуле Сүлейменова мен Алма Меңлібаеваның еңбектерімен танысып, оларды әрқашан бақылап жүремін. Бұл екеуі осы Алматы қаласында тұратын менің ең сүйікті екі суретшім. Бүгінгі көрме өте тамаша, жұмыстары да керемет.

Бауыржан Көшербайұлы, экономист:
— Осындай көрмелер көп болып тұрса, жақсы болар еді. Бірақ бүгінгі көрмеге келіп жатқан адамдардың санына қарасақ, жастардың да, үлкендердің де рухани байлығы әлі де төмен екендігі көрініп тұр. Байқасаңыз, көбінесе адамдар экономикаға байланысты көп ойланады. Ол олардың мәдениет жағынан бұзылғандығы шығар деп ойлаймын. Сондықтан адамдардың рухани-мәдени байлығының көбеюіне күш салу керек. Сол кезде ғана барлық өзгерістер жақсы жағынан ғана болады.

Юрий Черногоров, блогшы:

— Бұл көрменің болатындығын әлеуметтік желі арқылы біліп келдім. Келемін деп ойламаған едім. Кешке қолым босаған соң бүгінгі заманауи суретшілер, заманауи өнер немен тыныстайтындығын көріп қайтайын деп келіп қалдым. Келегеніме өкінбеймін. Өте ұнап жатыр. Өзімді фото өнер қызықтырғаннан соң, фото суреттер көп болғанда деп ойлап қоямын. Бірақ жалпы жақсы, ұнады. Көрмеден көрген суреттерден кейін жаңа көзқарас пайда болады екен.

Peter Hübert, гарфика дизайнері:

— Сәулемен Парижде танысқан болатынмын. Көрме маған өте ұнады. Суреттер 1989 жылғы Алматыны көрсетеді. Өзім танитын суретшінің көрмесіне келіп тамашалау — өте керемет екен. Мен негізі Алматыда туғанмын. Он жасыма дейін осы қалада тұрдым. Содан Германияға көшіп кеткенмін. Сондықтан Алматы маған жат емес, оны фотографиядан Сәуленің көзімен көру ерекше сезім сыйлады.

Көрмедегі туындыларды 12 қарашаға дейін, сағат 9:00-ден 21:00-ге дейін тамашалауға болады.
Мекен-жайы: Фурманов көшесі, 193 (Сәтпаев көшесінің қиылысында), «Пространство L.E.S» (бұрынғы Social Club Battler)
Көрмеге кіру — тегін.

Материалды дайындаған: Айжан Кәрібаева,

Айнұр Ракишева

Сән, сұлулық әлемі, күнделікті көрсетілімдер мен сүйсінген көзқарастар... Модельдік өмір жас қыздарды глянец журналдардан осындай «тәтті» келбетімен тартады. Ал шынайы өмірде модель болу оңай ма?

Мұхит асып, шет елге көз салсақ, әлемдегі ең табысты модель — бразилиялық Жизель Бундхен. «Форбс» журналының есептеуінше, оның соңғы жылдағы табысы 18 миллион долларды құрапты. 32 жасар модельдің ең басты табыс көзін танымал брендтермен жасалған келісімшарттар құрап, қазірдің өзінде ол Гиннес рекордтар кітабына ең табысты модель ретінде тіркелген.

Әрине, біздің модельдер миллиондаған сандарды армандамаса да, жұмыстарына лайықты ақы алғысы келеді. Салтанатты шараларда әдетте көзге «міндетті» болып көрінетін әдемі көйлек киген қыздар, сахнада гүл, диплом табыстап жататын ұзын бойлы арулар — Алматы модельдерінің басым бөлігіне қиялдағы подиум, фотосессияда емес, сондай шараларда жүрулеріне тура келеді.

Күн сайын фотосессия, сән көрсетілімдері, кастингтер жүретін Нью-Йорк, Милан, Париж сияқты сән өмірі қайнап жатқан қала болмаса да, Алматының өзіндік сән бизнесі дамыған.

Айжан Байзақова, «Ерке Нұр» агенттігінің моделі:

Модель болып 5 жылдан бері жұмыс істеп жүрмін. Әрине, Алматының сән өмірін шетелдекімен салыстыруға болмайды. Алайда, оның да өз артықшылықтары бар. Мысалы, ол негізгі жұмысыңа қосымша хобби ретінде алып жүргенге ыңғайлы. Менің негізгі мамандығым — журналист. Сабағым да бірінші орында тұрады. Егер шетелдегідей қызу қайнап жатқан модельдік өмір болатын болса, оны қосымша алып жүре алмас едік, не модель, не журналист болуды таңдауға тура келер еді. Ал біздің жағдайда оларды бірге алып жүруге болады.

Иә, шет елдегі модельдерге қойылатын қатаң тәртіптер бізде біршама жұмсарған. Мысалы, отандық модельдік агенстволарда қыздар — 175 см, жігіттер — 178 см жоғары болса жарайды. Салмақ мәселесі де қыздарымызды анорексиялық жағдайға апарған емес. Мысалы, модельдерге тікелей жұмыс беруші дизайнерлерге қандай арулар керек екен?

Ая Бапани, дизайнер:

Модель таңдар кезде, әрине, алдымен, оның бойына, түріне қараймын. Яғни оның мінезі бет-әлпетінен көрініп тұрады. Мінезді қозғаған себебім — қыздың образы менің коллекциямның образына сәйкес болуы керек. Ол коллекция образын жеткізе алатын, әртіс те болуы шарт. Меніңше, модельдің басты қызметі де сол — көрерменге киімнің бар мінез-құлқын, эмоциясын жеткізе білу. Сондай қасиеті бар модельдер — ең бағалы модельдер деп айта аламын. Кейде бойы аса ұзын емес, фигурасы да модельдік стандарттарға келіңкіремейтін қыздар болады, бірақ олардың әртістік табиғатының айқын болатыны соншалықты, менің бар ойымды, жеткізгім келген идеямды бұлжытпай әкеледі.

Менің жұмысым, мысалы, толыққанды образ жасау, киім тігу. Ал оны көрерменге түсіндіріп беру — модельдің жұмысы. Мысалы, менің бірінші коллекциям — батыл да ержүрек дала әйелінің образы. Сондай қыздарды іздедім. Екінші коллекциям да сондай орта азиялық мотивте құрылған, бірақ онда біршама жұмсақ, нәзік образдар болды. Ең соңында модельдер маскалармен шығып, бұрынғы сақ-ғұн кезіндегі әйел рухын алып келді. Модельдер оны да жеткізе алды.

Жеке өзіме ұзын бойлы, аса арық емес, күш білінетін модельдер ұнайды. Олардың қуатты образы подиум үстінде де әсерлі көрінеді.

Жалпы модельдердің көп ақша таппайтыны белгілі. Табыстарының жартысын, не одан да көп бөлігін, агентстволары алып отырады. Тіпті бір таныс модель қызға (атын қазір атамай-ақ қояйын) алғашқы кезде агентствосы көрсетілімге қатысқаның өзің үшін тәжірибе деп, ақысын бермеген кездері болыпты. Мен өзім де жасөспірім кезімде модель болғанмын. 16 жаста бойым өте ұзын болып, ата-анам модельдік мектепке берген, сонда оқып шыққанмын. Өз анам суретші болғандықан, біраз киім үлгілерін де жасаған болатын. Мен көбінесе сол анамның көрсетілімдеріне шығатынмын.

Ая Бапанидың атап өткеніндей, бізде модельдерді үлкен табыстарға жетіп жатыр деп айта алмаймыз. Көп жағдайда келісімшартқа отырған агентство қыздардың жұмыстан тапқан табысының 50%-ын алуға құқылы. Сондықтан модельдер үшін промо-акциялар мен шараларда хостесс болып жұмыс істеу қосымша табыс көзі болып саналады. Ондай шараларды негізгі табыс көзіне айналдырып алған модельдер де жоқ емес. Мүмкін «модель» дегенде, сұлулықпен қатар, басқа да жаман ассоциациялардың пайда болуы сондықтан болар.

Алматының өзінде ресторан, кафелерде жай ғана «компания» болып, дастархан көркін келтіріп отыру үшін қалталы клиенттер модельдер жалдайды. Олар агентстволарға жүгініп, бір мезетте-ақ туған күн не басқа да тойларды әдемі қыздармен безендіруі мүмкін. Кейде агентстволар кастингтің не үшін болып жатқанын ашып-жарып айта бермейді.

Көрсетілімдерге орта есеппен 5000 — 7000 теңге көлемінде, түрлі промо-акцияларға күніне 100$-дан артық төлемейді. Бұл туралы модельдер былай дейді:

Еркебұлан Құрманғалиев, бұрынғы Photoart агенттігінің моделі:

— 2009 жылдан бастап модель болғанмын. Негізі баруымның басты себебі — көпшілік назарында болған ұнайды. Алайда, Алматыда модель болу қиын. Аз төлейді. Ал жігіттерге одан да қиынырақ. Өйткені қыздарға қарағанда, тапсырыс аз түседі. Сондықтан мен оны тастап, бизнеспен айналысып кеттім.

Әйгерім Бекенова, 2011 ж. «Мисс Алматы», Eat Models агенттігінің моделі:

— Модель болып мен 2005 жылдан бастап жұмыс істеймін. Төлемақысы жақсы. Иә, бас кезінде агентстволар 50%-ын алып тұрады, бірақ тәжірибең көп бола бастаған сайын табысың да көбейе түседі, кейін 20-10%-ын ғана алып тұрады.

Бас кезінде модель болуға қызығушылығым болмаған. Тәтем қатты қызыққан соң, анамыз екеуімізді бірге алғаш рет Models Production-ға жіберді. Содан бастап дефиле, актерлік шеберлік, визаж, суретке қалай дұрыс түсудің сабақтарын алдым. Басында модель болу оңай шығар деп ойлайтынмын. Бірақ, қателесіппін. Модельдің келбеті әрдайым жақсы болу керек. Өзіне өте ұқыптылықпен қарау керек. Кей кездері таңнан кешке дейін кастингтерде жүресің. Оның өзінде сені таңдай ма, таңдамай ма белгісіз. Көрсетілім кезінде биік өкшемен күні бойы жүруге тура келеді. Алайда, мен үшін оның өзіндік жағымды тұстары болды: мен өз-өзіме сенімді, ашық адам бола бастадым. Дұрыс киінуді, әдемі жүруді үйрендім. Бұл әр бойжеткенге керек дүниелер, менің ойымша. Сұранысқа ие, кәсіби модель болуды армандаймын. Шет елдерде сәтті модельдік карьера жасап алған көптеген отандас қыздар сияқты, шет елде жұмыс істеп көргім келеді. Не өзгертуші едім дейсіз бе? Модельдерге деген көзқарасты өзгертуші едім.

Қазақ қоғамында модельдерге деген көзқарас расымен қандай? Әрине, барлық жердегідей, консерваторлар оларды сынайды, ал жас буын, қазіргі заман адамдары оларды құптайды. Сондықтан жалт-жұлт еткен модельдік әлем қазақ қыздарын соңғы кездері одан әрі қызықтырып жүр. Алайда, олар көбінесе ұлттық сарындағы киім үлгілерін көрсетуге жақын екен:

Айжан Байзақова, модель, «Ерке Нұр» агенттігінің моделі:

— Мен біздің модельдік бизнесімізді үш топқа бөліп қарастырушы едім. Біріншісі, ашық киінуге, мүлде киінбеуге де, бір сөзбен айтқанда сән өнері үшін бәріне де дайын модельдер. Сәйкесінше, бізде ондай агентстволар көп. Екіншісі, қазіргі заман сәнін де, ұлттық киімдерді де көрсететін модельдер. Үшіншісі, тек ұлттық киімдерге бағытталған агентство мен модельдер. Өз басым, екіншісі мен үшіншісінің арасында жүремін.

Ақбаян Өтепова, модель, «Ерке Нұр»:

— Модельдік өмірге қатты қызықпаймын. Ондай кәсіби модель болуды армандамаймын да. Алайда, хобби ретінде табатын табысым мені қанағаттандырады. Біздегі басты ерекшелігіміз — ұлттық нақыштағы киімдерді көрсетеміз. Негізгі мамандығым журналист болғандықтан, «Ерке Нұр» журналымен де байланыстамын. KFW сияқты шараларға қатысуға ұсыныс түспейді, бірақ өзіміз неше түрлі концерттерге қатысамыз, Қытай, АҚШ елдеріне ұлттық киімдерді көрсетуге шығып тұрамыз. Бірақ соңғы екі жылда қаржы жағынан жағдайымыз төмендеп кетті.

Модельдермен әңгімелесе келе, және де модельдік өмірді тек сыртынан ғана естімеген автордың атынан, сән әлеміне қызығып жүрген жас қыздарға қорытынды ретінде бірнеше кеңес келтірейін:

1. Егер бойыңыз 173-тен ұзын болса, сән әлемі қызықтырса, онда сізге есік ашық.
2. Агентстволарды аса ұқыптылықпен таңдаңыз, жұмыс беруші солар болғандықтан, бұл өте маңызды тұс. Олардың беделіне, танымалдылығына назар аударыңыз.
3. Алдын ала биік өкшеде жүруді, өз-өзіңді ұстауды үйде жаттығып, үйренген жөн. Айна алдындағы жұмыс.
4. Модель жұмысы ең табысты жұмыс емес екендігін білетін боларсыз (алайда, үлкен ықыластан үлкен табыстар туады. Мақала басындағы мысалды оқыңыз).
5. Агент ырқымен жүріп кетпеу үшін алдын ала өз қағидаларыңызды ретке келтіріп алыңыз. Подиумда ашық киінуге, фотосессияда түрлі образдар жасауға дайынсыз ба?
6. Кастинг кезінде кастингтің не үшін жасалып жатқанын тәптіштеп сұрастырып алыңыз.
7. Сән туралы арнайы басылымдарды жиі оқыңыз, шабыт сыйлайтын эстетикалық сезімсіз сән әлемі құр бизнеске айналып кетеді.
8. Өз-өзіңізге сенімді болыңыз, қандай модель трендте болмаса да, өз индивидуалдылығыңызбен сіз жаңа тренд жасауыңыз мүмкін.
9. Модель жұмысында да көбінесе бақ шабатынын ұмытпаңыз. Сәттілік!

Айжан Кәрібаева

Актриса болу оңай ма?

Балерина болу оңай ма?

Өткен аптада бастау алған «Алматы көшелері» атты айдардан Ораз Жандосов атындағы көшеге саяхаттап, қазақ елі үшін аянбай еңбек еткен ер жайында біраз ақпаратқа қанық болған едіңіздер. Бүгін сәулет өнерінің ұлттық түрінің дамуына орасан үлес қосып, қабілетті мамандардың дайындалуын, өсуін, өркендеуін қадағалап отырған ұлтының шынайы жанашыры, қазақ сәулетінің тұңғыш профессоры Малбағар Меңдіқұлұлы Меңдіқұлов атындағы көшені аралай отырып, сәулетшінің өмірі жайында біраз баяндамақшымыз.

Малбағар Меңдіқұлов 1909 жылы Орынбор облысының, Адам ауданындағы №11 ауылында дүниеге келген. Жастайынан еңбексүйгіш, ізденімпаз, архитектураны жанындай жақсы көретін, әрқашан да жаңа, тың дүниелерді іздеп жүретін Малбағар 1936 жылы Орта Азия политехника институтының архитектура бөлімін бітіргеннен кейін біраз жыл Ташкентте қызмет етеді.

1941 жылы Ташкент қаласының бас архитекторы болып сайланған ол үлкен ұйымдастырушылық қасиетінің арқасында соғыс алдындағы атақты ірі гидротехникалық құрылыстың салынуына зор үлесін қосады. Атап айтсақ: Өзбекстан жеріндегі Ташкент және Үлкен Ферғана, Қырғызстандағы Шу каналдары.

Соғыс басталғаннан соң 1942-1945 жылдар аралығында қанды майданға барып қайтады. Соғыстан келіп, өзінің сүйікті ісімен айналысып жүрген кезінде 1947 жылы Қазақстан Үкіметінің шақыруымен Алматы қаласына келеді.

Малбағар Меңдіқұлов Қазақстанға келген кездері Алматы екі-үш қабатты үйлерден ғана тұратын шағын қала еді. Алматының түрленуі Меңдіқұловтың тұсында басталады. Ол өзін құшақ жая қарсы алған алманың отаны Алматының пайда болуын, салынуын, өсу жолдарын зерттеуді қолына алады. Сөйтіп 1948-1949 жылдар аралығына «Алматы қаласы сәулетінің даму барысы», «Қазақстандағы ұлттық архетиктураның проблемалары» және тағы да басқа көптеген мақалаларын баспасөз беттеріне жариялай бастайды. Содан бастап Алматы күрт өзгереді. Қаланың жаңа ген.планы жасалынады. Сәулетшінің басшылығымен және ұсынысымен ірі-ірі алаңдардың негізі қаланады, көз тартарлық ірі ғимараттарға лайықты орындар беріліп көптеген жаңа объектілер бой көтере бастайды.

Сол қарқынмен ол 1964 жылы Алматы қаласының бас архитекторы болып тағайындалады. Тек сәулет өнерінің мүддесін көздейтін, кез келгеннің сөзіне көнбейтін, принципі мол, жан-жақты білімді маманның ең сәтті шыққан ғимараттарының бірі − 1970-жылы салынып біткен «Неке сарайы».

Бұл ғимарат өзінің тың кейіпі, ішкі әсемдігімен Алматы қаласының сәулетін жандандыра түседі. Сондай-ақ қала ішінен Мұхтар Әуезов, Жамбыл Жабаевқа арналаған ескерткіштердің де авторы осы Малбағар Меңдіқұлов.

Алматы қаласында тұрған ол кезінде басқа сәулетшілермен қосылып, Талдықорған облысының Шұбар селосындағы мәдениет үйінің, Шымкент қаласындағы эксперименттік шағын аудан жобасын, Семей қаласындағы Абай мұражайының реконструкциясын және Мәскеу қаласындағы қазақ павильонының нұсқасын жасаған.

Ұлттық сәулет өнерінің даму ерекшеліктеріне қатты көңіл бөлген Меңдіқұловтың артынан 70-тен астам ғылыми еңбектері қалды. Сондай-ақ өзінің артынан аты аталған, аталмаған көптеген сәулет туындыларын дүниеге алып келген сәулетші, Қазақстанның еңбек сіңірген архитекторы, Қазақстан архитектура мектебінің негізін салушылардың бірі, Қазақстандағы архитектураның тұңғыш профессоры Малбағар Меңдіқұлов осындай өшпес із қалдырған тұлға.

Бүгінгі күні Малбағар Меңдіқұлов тұрған үйге мемориалды тақтайша қойылып, Қазақ бас сәулет-құрылыс академиясында оның атында аудитория ашылған. Озат студенттерге Малбағар Меңдіқұлов атындағы стипендия мен диплом беріледі.

М.Меңдіқұлов бульвары Медеу ауданында орналасқан. Фурманов пен Достық көшелерінің арасынан өтетін көше, Қажы Мұқан көшесінде аяқталады. Көшенің жалпы ұзындығы 1100 м. Мұнда «Лайф Таун» атты сауда үй, көптеген сұлулық салондар мен кішігірім кафелер, балабақша орналасқан.

Мәтін: Айнұр Ракишева

Фото: Айжан Кәрібаева

Алтынға күйе жағылған күн

Киноиндустрияның жаңа өнімі жылт етсе, кинотеатрға тартатын әдетім бар. Сол әдетім мені осы аптада тағы да киноэкранның алдынан бірақ шығарды. Алдын ала афишаны зерттегенімде, көзім бірден «Орда» деп аталатын фильмнің жарнамасына түскен еді. Фильмді түсірген ресейлік режиссер Андрей Прошкин деген сабаз екен. Фильмнің аннотациясы атауынан бетер қызықтырды: «XІV ғасыр. Алтын Орданың Еуразия материгінің басым көпшілігіне билігін орнатқан заман. Мәскеу княздігі де салық төлеп тұрған алмағайып дәуір» - деп қойыпты.

Әншейінде, орыс ағайынымыз аспаннан аяғы салбырап түскендей, тарихи фактілерді мойындамай жатушы еді, бұл фильмнің мазмұны қандай екен деп көруге асықтық. Оның үстіне Алтын орда заманы күллі түркі тілдес бауырларға ортақ, әсіресе қазақтың нақ өзінің тарихы ғой. Сондықтан, «Орданы» тамашалауға асыққанымыз заңды да (жалғасы).

Шал

Бізді қуантатын бір жайт бар. Қазақ киносының премьерасы оқиға бола бастады. «Жаужүрек мың баладан» жаппай жылап шыққан халық Ермек Тұрсыновтың «Шалына» да жапа-тармағай ұмтылғандай көрінді. Қасқырмен шайқасқан жалғыз шал жоңғарға шапқан «мың» баладай қызықтыра алмаса да, зиялы ортада едәуір пікір тудырғаны анық. Ең алдымен, «Атышулы «Келіннен» кейін Ермек не түсірер екен?» деген қызығушылықтың болғаны сөзсіз. Естеріңізде болса, «Келінге» запыранын төккен бәзбір ағаларымыздан аса алмай, елдің бәрі Ермекті жарыса жамандап еді. Былай шығып, «бірақ мықты түсірген, кәззап» деп тісін қайрағандар да болған. «Келін» үшін Ермек өзін титтей де кінәлі сезінбесе де, «Келесі фильмімен ақталар ма екен?» дегендер де болды. Бірақ жеме-жемге келгенде Тұрсыновты қазақтың жауы қылып жариялағандар үнсіз қалып, «Шалды» орыстілді сыншылар мақтай жөнелді. Мәшһүр киносыншы Олег Борецкий «Шал» – 2012 жылдың ең үздік фильмі» деп мақала жазды. Атағы дардай Гүлнәр Әбікеева: «Шал» картинасымен Ермек Тұрсынов қазіргі қазақ киносының көшін бастады» деп баға берді. Тұманның өзі тұман емес, қазіргі қоғам деді, құтқарушының өзі құтқарушы емес, қазіргі билік деді, телефонның өзі телефон емес, техногендік апаттың символы деді. Тізе берсең, кинодағы әр детальдан пәлсапалық астар ізделді. Ол түсінікті де. Өйткені «Келін» арқылы-ақ Тұрсынов бізге символдармен ойнайтынын ұғындырып қойған. Айырмашылық – «Келінде» «мен метафорамын!» деп айқайлап тұрса, «Шалдағы» көркемдік заманауи жағдайға, сіз бен біз білетін сұрқай кеңістікке көшірілген. Сондықтан фильмдегі кейбір жайттарды метафора деп қабылдауға да болады, қабылдамауға да болады (жалғасы).

«Шәкерім» симфониясына екі мыңнан астам адам келді

«Шәкерім» симфониясын Марат Бисенғалиевтің оркестрі - 50 жуық музыкант пен хор әншілері орындады. Симфонияның солистері - Марат және Арухан Бисенғалиевтер, Анар Қасымова (сазсырнай), Асқар Сұлтанғазин (домбыра), Еділ Құсайынов (шаңқобыз). Ал хорды Чайковский атындағы музыкалық колледждің «Алатау» жастар хоры орындады.

«Шәкерім» симфониясын тыңдауға екі мыңнан астам көрермен жиналды. Концерт бағасы 5 мың теңге болғанына қарамастан, классикалық музыка тыңдармандары көп болды. Оның ішінде арнайы осы симфонияны тыңдау үшін ғана келгендер бар. Солардың бірі, алматылық Айхан Қайсарова:

- «Шәкерім» симфониясының Лондондағы қойылымын интернеттен көргенмін. Алматыдағы қойылымына арнайы келдім. Ағылшындық композитордың Шәкерімге туынды арнауы мені қуантады, - дейді (толығымен).

Көз алдымда көрме тұр...

90-жылдардан кейін «заманауи өнер» (contemporary art), яғни мағыналық құбылуындағы «өзекті өнер» белең алған. Өткен ғасырдың басынан белгі беріп, орта шенінен басталған жалпы өнердегі түрен салудың біраз тыңды игергені бар. Мейлі ол абстракционизм, сюрреализм, кубизм, метафизикалық живопись болсын, мейлі модерн, авангардшылдық, постмодерн, оптикалық өнер болсын, бәрі де өнер үшін, адамзат құндылықтары үшін қызмет етті. Сурет өнерінде Дж. де Кирико, Пабло Пикассо, Сальвадор Дали, Малевич, Моранди, Кандинский, Эрнст, Рене Магритт кейпінде көрінген бұл жаңашыл бағыттар бүгінгі өмірімізде алғашқы қауым суретшісі салған үңгірдегі бұқа бейнесіндей ғана әбден қалыпты болған дүниелер еді. Сол секілді өткен ғасырдың үшінші-төртінші ширегінде пайда болған «инсталляция», «перформанс» ұғымдарына құлақ үйренісіп қалғанмен, алайда оларды отандық суретшілердің шығармашылығынан көремін деген ойдың өзі кәдімгідей қызығушылық тудырады екен. Әсіресе, оның дала мәдениетіне қатыстылығы. «Көрме» залына кіріп келгенімде... тамсанудан таңырқауым басым болып шықты. Әуелі көзге түскені - төбеден төмен қарай салбырап тұрған киізден жасалған үш аттың алып басы және төменнен төбеге қараған аттың алып басы! Оның алыптығы - кемі төрт-бес құлашты құрайды (толығымен).

Аида ЖАНТІЛЕУОВА: «СЫРТЫҢ СУЫҚ» ДЕГЕН СӨЗГЕ «ТОЙЫП» КЕТТІМ

– Осы уақытқа дейін үш спектакльде басты рольді сомдадыңыз. Сіз үшін ең қиыны қайсысы болды?

– Бөліп-жаратыны жоқ, үшеуі де оңай емес. Бүгін «Қарагөзге» қалай қиналсам, бұрын Луизаға солай толғаттым.

– Қарагөздің де, Луизаның да жынданатын сахнасы бар. Жынданған адамды өзіңіз көріп пе едіңіз? Бұл сахналарға қалай дайындалдыңыз?

– Колледжде «Қарагөзді»  дипломдық спектакль ретінде қойғанымыз бар. Бәйтен Омаров ағамыздың көзі тірі болатын, Қарагөзді маған берді. 15-16 жастағы маған осындай үлкен рольді қалай сеніп тапсырды екен деп таңқаламын. Сөйтсем, сол кезде маған сеніп, менен Қарагөзді көрген екен ғой... Ал дайындыққа келсек, арнайы жындыханаға барғаным жоқ. Материалмен жақсы танысқан соң, ішкі дүниеме салдым, жүрегім алып шықты деуге болады.

– Өзіңіз үшін Қарагөздің трагедиясы неде?

– Осы оқиға дәл бүгінгі күні өтсе, мұндай трагедияға ұласпас еді. Неге десеңіз, қазір махаббаттың өзі арзандап кетті, адамдар бір-бірін оңай ұнатып, оңай ұмыта салады... бәрі жеңіл сияқты. Ал Қарагөздің ең алдымен сезімге деген құрметі және махаббат үшін күресе білгендігі тәнті қылады.

– «Қызыл орамалды шынарым» қойылымындағы Әсел – осыған қарама-қарсы образ. Онда да үлкен махаббат бар, бірақ ол махаббат үшін күреспейді. Сіздің өзіңізге осы образдың қайсысы жақынырақ?

– Мүмкін, мен Қарагөз сияқты ұлы сезімді бастан кешірмеген шығармын, әйтеуір жеке басыма Әселдің образы жақын. Әсел сезім үшін күреспесе де, махаббатына адал. Түбінде Ілияс та оған қайтып келді ғой. Әрине, мұндай оқиғадан өз басымызды Құдай сақтасын, рольдерімді ғана уайымдап, қамсыз жүргенге не жетсін... (толығырақ)

Ең алғашқы Еңлік

Талант алдымен Алладан берілсе, одан кейін тек пен тәрбие арқылы бойға сіңеді. Дәлилә Оңғарбаеваны тал бойынан осы аталған екі артықшылықтың екеуі бір мезетте табылған тума талант иесі деп атауымызға әбден болады. Өйткені, Дәлилә апамыздың отбасы өнерді ерекше қастер тұтқан әулет санатынан. Соның әсері болса керек, Қарақбай атаның Дәлилә мен Хабиба есімді қос бірдей қарлығашы ұясынан өнер деп ұшып, театрға қарай бағыт түзегені. Өнерді өмірлеріне өлшем  тапқан апалы-сіңлі актрисалардың үлкенінің ғұмыры келте болғанымен, Жүсіпбек Елебековтей ән еркесімен бір тағдырды бөліп сүрген кенжесі бүгінде сахнаның әз анасына, кемеңгер қариясына айналып отыр. Елебеков әулетінің шырағын өшірмей, ошағының отын маздата жаққан Хабиба Елебекова апамыздың шаңырағына арнайы амандаса барғанымызда әз ананың аруақты әулеті, талантты әпкесі жайында айтар сағыныш араласқан салиқалы әңгімесі кеңінен өрбіді.  Өнерге бастар алғашқы қадамдарын көз алдынан тізбектей өткізіп,  байыппен баяндады (толығымен).

Күздің алғашқы айы жылы өткенімен, қазан басталғалы көбімізге тұмау тиіп, ауырып жүрміз. Тұмауды алдын алу үшін «С» дәрумені бар жемістерді көп жеу керек екендігін бәріміз білсек те, лимонды күнделікті рационға қосу қиындау. Сондықтан да бүгін «Екпін» «Аспаздық» айдарында табылуы оңай, денсаулыққа пайдасы мол үш заттан тұратын шырынның жасалу жолымен бөліседі.

1. Ол үшін бізге не қажет:

• Апельсин — 3-4 дана

Апельсиннің құрамындағы 80 г. аскорбин қышқылы (С дәрумені) адамның бір күндік С дәруменіне деген қажеттілігін өтейді. Сондай-ақ апельсиннің денедегі қызуды басатын қасиетін адамдар ертеден пайдаланады екен.
Апельсиннен қызуды басатын тұнба жасаудың әдісі: 3-4 бөлік апельсинді 50 мл. бөлме температурасындағы жылулықтағы қайнаған су құйып 30 минутқа қойып қоямыз. Бұл дәрі-тұнба адам денесінің өте жоғары қызуын түсіреді.
Апельсинді құр өзін жесең де оның тіс үшін пайдасы көп екен. С дәруменіне бай жеміс бактерияларға қарсы тұратын қасиетінің арқасында ауызды ауыз қуысының түрлі ауруларынан алдын алса, апельсиннің құрамына кіретін кальций тістің беріктігіне кепілдік береді екен.

• Лимон — 1 дана

Лимон шырыны адамның жұмыс істеуге деген қабілетін арттырып, психологиялық тепе-теңдікте болуына көп септігін тигізеді. Сондықтан лимон шырынын зерттеушілер емтихан тапсыруға бара жатқан студентке, маңызды кездесуге баратын жұмысшыларға, көпшілік алдында сөз сөйлеуге шыққалы жатқан адамдарға және есте сақтау қабілеті мен мидың жұмысын жақсарту үшін ішуге кеңес берді.

• Қант — өзіңіздің қалауыңызға қарай.

Қант қаншалықты зиян дегенімен, ол адам ағзасына қажетті заттардың бірі. Өйткені оның құрамындағы глюкоза адам миына қуат беретін энергия көздерінің бірі болып табылады. Егер адамға глюкоза жетіспесе, оның жұмыс істеуге деген қабілеті төмендеп, көңіл-күйі түсіп, тіпті басы да ауырады. Ғалымдардың айтуынша адам ағзасына бір күнде 50-60 грамм (10 шәй қасық) қант қажет екен.

• Су — 1 литр

Алдымен қантқа азғантай жылы су құйып, оны ерітіп қоямыз.

Лимон мен апельсиндерді бөліп, шырынын бөліп алуға ыңғайлаймыз.

Жоғарыда атап өткендей апельсинді жеген өте пайдалы екендігін ескере отырып, шырын құятын стақандарға әдемілік үшін де, пайдасы үшін де салып қоюға болады.

Жемістердің шырынын бөліп алдық.

Дайын шырын мен еріген қантты араластырып, үстінен су құямыз.

Хош иісті, тәтті, әрі С дәруменіне өте бай шырын дайын! Ауырмаңыздар!

Ескерту: Егер қышқыл дәм ұнамаса, лимонды аз, апельсинді көбірек салыңыз.

Асханада болған Айнұр Ракишева